افزایش مسئولیت پذیری در کودکان با چند راهکار موثر

این باور که یک کودک به صورت ذاتی مسئولیت ­پذیر است، یه باور کاملا اشتباه و منسوخ است. مسئولیت­ پذیری خود به خود اتفاق نخواهد افتاد، و نیازمند آموزش و یادگیری است.

در واقع کودکان ما بدون احساس مسئولیت به دنیا می­آیند و این امر را در طول فرآیندهای مختلف، تجربیات و آموزش فرا می­گیرند. برخی امور اما کاملا غریزی هستند، مثلا کودکان ما وقتی گرسنه هستند یا به چیزی نیاز دارند، گریه می­کنند و یا زمانی که احساس نیاز می-کنند به دستشویی می­روند. اما اینجا و درمورد امور این چنینی هیچ مسئولیت­ پذیری مطرح نیست و بحث غریزه در میان است.

بنابراین، مسئولیت ذاتی نبوده و علاوه بر این، عموما خوشایند و لذت­بخش نیز نیست. بیشتر مسئولیت ­ها برای کودک ما وقت­گیر و خسته کننده هستند. در نتیجه، ما بایستی آگاه باشیم که کودکان به طور طبیعی به دنبال هیجان هستند و سعی می­کنند از امور کسل کننده­ای مانند:

“اتاقت را تمیز کن. تخت­خوابت را مرتب کن. کتاب­هات را سر جاش بگذار. یا مشقت را بنویس.” پرهیز می­کنند.

در ادامه به چند راهکار جهت ایجاد احساس مسئولیت­ پذیری در کودکان اشاره خواهیم داشت:

آیا والدین به میزان کافی آموزش مسئولیت­ پذیری را جدی می­گیرند؟ یا از همان ابتدای امر بدون هیچگونه آموزشی بکن نکن­های همیشگی را آغاز کرده و بدون دادن آگاهی و راهکار، تنها بر نتیجه­ ی کار تمرکزمی­کنند؟

مسئولیت­ پذیری با گفتن عبارات تکراری و دستورهای همیشگی میسر نخواهد شد، واکنش شما بعنوان والد در قبال رفتارهایی نظیر مرتب نکردن اتاق، جمع نکردن اسباب­ بازی­ها و … بسیار مهم­تر از انجام هر فعالیت دیگیری در این زمینه است. به عبارت دیگر، والدین نه تنها مسئولیت ­پذیری را بهبود نمی­بخشند، گاهی با رفتارهای خود آن را تقلیل نیز می­دهند. برای آنکه کودک مسئولیت ­پذیری داشته باشید این کار را در کوچک­ترین فعالیت­ های او تشویق و برجسته نمایید. مسئولیت ­پذیری را توصیف و تشویق کنید. برای تشویق کردن و صحبت کردن با کودک خود میتوانید نکاتی در نوشته چگونه با کودکمان حرف بزنیم را بخوانید.

مانند تمام رفتارهای دیگر، مسئولیت­پذیری نیز عمدتا از طریق الگوسازی آموخته خواهد شد. برای آموزش مسئولیت­ پذیری، ابتدا خودتان مسئولیت ­پذیر باشید. کودکان می­بینند، کودکان یادمی­گیرند!

تا جایی که می­توانید از سنین پایین کودک، مسئولیت اموزی را که برای او ممکن است به خودش واگذار کنید. به عنوان مثال، از کودک خود بخواهید قبل از رفتن به رختخواب، اسباب­بازی-های خود را بردارد و سر جایش بگذار. در این مسیر او را تشویق کنید، اشتباهات و بی­ دقتی ­هایش را نادیده بگیرید و در صورت نیاز او را همراهی و مساعدت کنید. اما به خاطر داشته باشید که نباید کل کار را به جای او انجام دهید، از جملات مثبت تعاملاتی استفاده کنید، مثلا «یکی من انجام می‌دهم، یکی را تو انجام بده»، این روش به کودک شما این امکان را می­دهد که با اجتناب از ناکامی، مسئولیت ­پذیری را در امور به ظاهر ساده آموخته و به باقی امور نیز تعمیم دهد.

مسئولیت پذیری را با آموزش کارهای شخصی کودک شروع کنید، مانند:

آموزش غذا خوردن به کودکان 

آموزش آداب معاشرت به کودکان

وقتی فرزندتان کاری را انجام داد، به او بگویید:

• خیلی خوب از پسش براومدی!
• از روش انجام این کار خیلی خوشم اومد!
• میدونی، انجام این کار بر عهده تو بود، و من خیلی خوشحالم که این کار را انجام دادی.”
• این رو برای تو خریدم چون کاری رو که بهت واگذار شده بود به خوبی انجام دادی.

علاوه بر این جملات سعی کنید مسئولیت و نحوه انجام کار رو با کودک خود مرور کنید، توصیف کنید، مثال بزنید. بگذارید کودکان متوجه باشند که برای انجام مسئولیت­شان پاداش دریافت می­کنند، نه مثلا انجام اون کار به شکل درست یا متفاوت!

شما بایستی به عنوان یک پدر و­ مادر، باید مسئولیت های خود را به درستی انجام دهید و زمان انجام آنها، مسئولیت را برای کودک توصیف کنید. مثال می توانید اینطور بگویید:

“مسئولیت من کار کردن است و من امروز آن را انجام می­دهم.”

اگر فرزندتان پرسید کجا می­روید، بگویید:

“سر کار می­روم. این مسئولیت من است.”

“من دارم برای خرید مواد غذایی بیرون می­روم، چون این مسئولیت من است.”

هدف از انجام این کار این است که شما الگوی رفتاری کودکتان هستید و با دادن نمونه­های عینی به درک درست کودک کمک خواهید کرد.

1. . به کودکان خود بیاموزید که اتاق‌ و اسباب بازی‌های خود را مرتب کنند.

2. به کودک خود وسیله‌ای برای مراقبت دهید. این وسیله می‌تواند یک گیاه باشد.
3. او را در کارهای خانه که متناسب سن اوست شریک کنید. برای مثال کمک به آماده کردن سفره شام، جمع کردن سفره شام، خاموش کردن چراغ‌ اتاق‌ها زمانی که کسی در آن‌ها نیست، کمک به تخلیه ماشین لباس شویی یا … .
4. به کودک خود پول جیبی بدهید و به او یاد دهید چطور بودجه بندی کند، هوشمندانه خرج کرده و صرفه جویی کند.
5. او را در مسئولیت‌های لذت بخش شریک کنید! برای مثال انتخاب رستوران برای صرف شام یا انتخاب میان وعده مدرسه می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

بسیاری از والدین انرژی زیادی را صرف سخنرانی برای فرزندان خود در مورد اهمیت مسئولیت پذیری می‌کنند اما اغلب بی فایده است. زیرا با وجود سخنرانی‌های مداوم و پی در پی، فرزندشان هنوز اتاقش را مرتب نمی‌کند، ماشین ظرف شویی را خالی نمی‌کند و تکالیفش را انجام نمی‌دهد!

سخنرانی مداوم برای فرزندتان مانع از بروز توانایی‌های کودک شده و موجب جدایی عاطفی از شما می‌شود. ممکن است تصور کنید سخنرانی‌هایتان مفید است، اما در واقع به بی‌مسئولیتی او کمک می‌کند! دلیل این مسئله این است که او به جای اینکه مسئولیت چیزی را بپذیرد، در واکنش به شما عمل می‌کند.

آموزش و یادگیری مسئولیت­ پذیری یکی از مهم­ترین مهارت ­هایی است که کودکان در دوران خردسالی، کودکی و سپس نوجوانی می ­آموزند. کودکان در حال رشد، در جریان این آموزش ­ها درک کاملی از رابطه بین مسئولیت ­ها، مفهوم مسئولیت ­پذیری و پاداش خواهند داشت. اما به خاطر داشته باشید که هیچ وقت برای یادگیری دیر نیست. کودکانی که در سنین پایین ­تر مسئولیت ­پذیری را یاد نگرفته ­اند، بایستی در هر سنی که قرار دارند و والدین آمادگی آموزش را دارند، این امر را بیاموزند.