اختلال گفتار و زبان در کودکان، نشانه ها و درمان

تکامل کودکان معمولا در چند حیطه اصلی مورد بررسی قرار می­گیرد. این حیطه ­ها شامل حوزه ­های حرکتی، شناختی، ارتباطی، گفتار و اجتماعی هستند. تکامل زبان و گفتار یکی از جنبه ­های اصلی تکامل در انسان و حاصل یکی از پیچیده­ترین عملکردهای مغز محسوب می­شود، به­ طوری که گاهی از آن به عنوان عالی­ ترین کارکرد قشر مغز یاد می­شود. زبان یکی از وجوه تمایز انسان و حیوان است.

تکامل گفتار در کودکان از دو جهت حائز اهمیت است: اول آنکه بعنوان وسیله­ ی تعامل اجتماعی عمل می­کند و دوم آنکه وسیله ­ای برای تفکر به حساب می­آید. توانایی برقراری ارتباط با دیگران از راه زبان موجب شکل ­گیری جوامع و پیشرفت آنها شده است. علاوه بر این خواندن و نوشتن به عنوان بزرگ­ترین دستاورد تمدن بشری، تأثیر شگرفی بر جنبه­ های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و پیشرفت­های علمی جوامع بشری گذارده است.

به علاوه، در کودکان، تکامل زبان و گفتار تاثیر عمیقی بر سایر جنبه­ های تکاملی آنان نیز دارد. تکامل مناسب مهارت­های ارتباطی در کودکان باعث دست­یابی آنها به مهارت تصمیم­ گیری، استقلال در کودکان، ارتقای اعتماد به نفس در کودکان و عزت نفس، مشارکت در گروه­ های اجتماعی و برقراری ارتباط مثبت با همسالان، انطباق با تغییرات زندگی شخصی و اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، ارتقای شناخت عمومی و تکامل رفتاری-هیجانی خواهد شد.

فراگیری این مهارت در انسان به تدریج و طی مراحل مشخصی انجام می­گیرد. بدین ترتیب زبان کودک به تدریج تکامل می­یابد تا جایی که کودک می­تواند به وسیله زبان فکر کند و تفکر خود را با دقت زیاد بیان کند. با این حال، گاهی این مراحل مشخص تکاملی به دلایلی روند طبیعی خود را طی نمی­کند و اختلالاتی در گفتار و زبان پدید می­آید.

اختلال گفتار و زبان یکی از اختلالات شایع در کودکان است. در واقع اختلالات گفتار و زبان یکی از مهم­ترین مشکلات سلامت عمومی است که عوارض ثانویه بسیاری در دوران کودکی و بزرگسالی دارد. اختلال گفتار و زبان، یعنی اشکال در عملکردهای گفتاری و زبانی که پیامدهای سنگین این اختلال به زودی در زندگی کودک نمایان خواهد شد. اختلال گفتار و زبان سبب بروز مشکلات فراوانی در دوران کودکی می­شود و نیز فرصت­های اجتماعی فرد را در بزرگسالی محدود می­کند و وضعیت اجتماعی و اقتصادی وی را تحت تأثیر قرار می­دهد.

رشد و تکامل زبان و گفتار کودکان، تأثیر عمیقی روی دیگر جنبه­ های رشدی آنان نیز دارد. به­طور مثال، توانایی زبانی و کلامی مناسب و مؤثر کودک باعث رشد او در زمینه بازی و ارتباط با همسالان و پیشرفت تحصیلی و شناخت عمومی و تکامل رفتاری و هیجانی می­گردد. از سوی دیگر، مشکلات گفتار و زبان می­تواند موجب احساس ناکامی، عدم پذیرش توسط همسالان و از دست رفتن اعتمادبه ­نفس کودک گردد.

همانطورکه میدانیم ۳۶ ماه اول زندگی، دوران بحرانی یا طلایی یادگیری زبان به حساب می­آید که در هیچ زمان دیگری کسب زبان به آن سرعت میسر نیست. درحقیقت برای هر یک از حیطه ­های تکاملی، سنین خاص و دوره­های خاصی وجود دارد که ارگان موردنظر برای دریافت و استفاده از انواع خاصی از محرک ­ها، به منظور تسریع و تقویت رشد و تکامل خود برنامه­ریزی می­شود و به تدریج با عبور از این دوره بحرانی یا طلایی رشد، تأثیر این تحریکات بر رشد و تکامل کاهش می­یابد.

مطالعات همه ­گیرشناسی نشان داده ­اند ۸ تا ۱۲ درصد از کودکان قبل از سن مدرسه یعنی ۳ تا ۵ سالگی علائم مشخص یک اختلال گفتار را دارند. هنوز علت دقیق این اختلال مشخص نیست اما محققان با تحقیق هایی که انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که تغذیه مادر، ژنتیک، وراثت و یا اختلالاتی نظیر اوتیسم در کودکان، بیش فعالی و… تاثیر زیادی در بروز این بیماری دارد. فاکس در یک مطالعه موردی، در خصوص اختلال گفتار در کودکان ۲ تا ۷ سال، عوامل خطری مانند مشکلات حول تولد، سابقه خانوادگی مثبت، مشکلات گوش و حلق و بینی و عادات مکیدن را ذکر کرد.

والدین و مراقبان مهم­ترین و تاثیرگذارترین افراد در سال­های اولیه کودک هستند. کودکان زبان را با گوش دادن به صحبت­های دیگران و تمرین کردن می­آموزند. بایتی توجه داشته باشید کودکان و نوزادان با توانایی شنوایی سالم، از همان ماه­های اولیه در حال یادگیری سریع زبان و مهارت­های مرتبط با آن هستند، بنابراین بکار بردن برخی روش­ها موجب تسهیل و تقویت مهارت­های زبانی در کودکان خواهد شد.

• پاسخ به اولین صداها، غان و غون­ ها و حرکاتی که کودک ایجاد می­کند.
• صحبت درباره چیزهایی که کودک می بیند.
• تکرار آنچه کودک می گوید و اضافه کردن شاخ و برگ به آن
• سوال کردن و گوش دادن به پاسخ­ها
• خواندن شعر و قصه برای کودک
• نگاه کردن به کتاب یا خواندن کتاب برای کودک

الف) مشکلات مداوم در فراگیری زبان و به کار بردن آن در ابعاد مختلف (یعنی، گفتاری، نوشتاری زبان اشاره، یا موارد دیگر) ناشی از کمبودهایی در درک یا تولید که شامل موارد زیر می­شوند:

• کاهش واژگان (دانش و استفاده از واژه).
• ساختار جمله­ بندی محدود (توانایی کنار هم قرار دادن کلمات و پایانه های کلمه برای تشکیل دادن جملات براساس قواعد دستور زبان و ریخت­ شناسی).
• اختلالات در کلام (توانایی استفاده از واژگان و متصل کردن جملات برای توضیح یا شرح دادن یک موضوع یا یک رشته رویدادها یا داشتن گفتگو).

ب) توانایی ­های زبان به طور قابل ملاحظه و از لحاظ کیفی پایین­تر از حد انتظار برای سن است که به محدودیت­ های کارکردی در ارتباط مؤثر، مشارکت اجتماعی، پیشرفت تحصیلی یا عملکرد شغلی، به صورت فردی یا در هرگونه پیوند، منجر می­شود.

ج) شروع نشانه ­ها در اوایل دوره رشد است.

د) این مشکلات را نمی­توان به اختلال شنوایی یا حسی دیگر، کژکاری حرکتی، یا بیماری جسمانی یا عصبی دیگر نسبت داد و با ناتوانی عقلانی (اختلال عقلانی رشدی) یا تأخیر کلی رشد، بهتر توجیه نمی­شوند.

آسیب شناسان گفتار و زبان، برای درک بهتر این قبیل مشکلات، انواع اختلالات گفتار و زبان را  شش دسته عنوان کرده ­اند:

• اختلالات صوت
• اختلالات زبان
• اختلالات زبان در دوران رشد
• اختلالات اکتسابی زبان
• اختلالات روانی و ریتم گفتار
• اختلالات صداهای گفتاری

اگر کودک در رشد زبان یا گفتار مشکل دارد، با یک مرکز خدمات درمانی در مورد ارزیابی او صحبت کنید. اولین قدم مهم این است که بفهمید آیا کودک دچار کم شنوایی است. تشخیص کاهش شنوایی ممکن است دشوار باشد به ویژه اگر کودک فقط در یک گوش دچار کم شنوایی بوده یا دچار کم شنوایی جزئی باشد، به این معنی که برخی از صداها را می شنود اما برخی دیگر را نمی­شنود. بنابراین در قدم اول شنوایی کودک خود را به صورت دقیق و تخصصی بررسی نمایید. یک متخصص رشد زبان مانند یک آسیب شناس گفتار – زبان، ارزیابی دقیقی برای تعیین نوع مشکل زبان یا گفتار کودک انجام می­دهد.

گفتاردرمانی کودک شما بسته به نیاز او ممکن است به صورت انفرادی، در گروه­ های کوچک و یا حتی کلاس­ های درس او انجام شود. تمرینات و فعالیت­ های گفتاردرمانی بسته به اختلال، سن و نیازهای کودک شما متفاوت است. در حین گفتاردرمانی برای کودکان­، گفتار درمانگر ممکن است از موارد زیر استفاده کند:

• بازی ­ها و اسباب­ بازی­ های توسعه زبان، مانند کارت­ های چرخشی و فلش کارت­ ها
• انواع کتاب­ ها
• قصه ­درمانی
• حل مسئله، حافظه
• ماساژها و تحریکات دهانی
• تمرینات تنفسی برای تشدید
• روان ­درمانی

همچنین گفتاردرمانگر ممکن است، استراتژی­ها و تکالیف درسی را نیز برای کودک و والدین یا مراقب در مورد چگونگی انجام گفتاردرمانی در خانه ارائه دهند.

سوالی که ممکن است برای شما پیش بیاید این است که: کودک ما چه مدت به گفتاردرمانی نیاز دارد؟ باید بدانید مدت زمانی که کودک به گفتاردرمانی نیاز دارد، به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله:

• سن کودک
• نوع و شدت اختلال گفتاری
• میزان درمان­ ها و اثربخشی آنها
• پیش زمینه پزشکی و اختلالات همراه
• بیماری­ های زمینه ­ای کودک

برخی از اختلالات گفتاری از کودکی شروع می­شوند و با افزایش سن بهبود می­یابند، در حالی که برخی دیگر تا بزرگسالی ادامه پیدا کرده و به درمان و مراقبت طولانی مدت نیاز دارند.