چگونه با کودک سوگوار برخورد کنیم؟

سوگ واکنش طبیعی انسان نسبت به فقدان است، اما درک و مقابله با این وضعیت روانی در کودکان بسیار متفاوت ­تر و البته دشوارتر از بزرگسالان است. در این نوشته از منکا علائم سوگ در کودکان و رفتارهای مناسب برای برخورد با کودک سوگوار که ارتباط مستقیمی با سلامت روان در کودکان دارد، معرفی می کنیم.

موارد زیر نمونه­ هایی از علائم رایج سوگ در کودکان است:

• بروز تغییر در رفتار: کودکان ممکن است نسبت به بزرگسالان به میزان بالاتری انزوای اجتماعی، احساس تنهایی، مشکلات خواب، اختلالات تغذیه و همچنین اشکال در عملکرد و پیشرفت تحصیلی را تجربه نمایند.
• درد و رنج هیجانی: کودکان ممکن است غم خود را از طریق گریه، خشم یا افسردگی بروز دهند. آنها همچنین ممکن است دشواری­ هایی در درک و بروز صحیح احساسات خود تجربه نمایند، و همین امر موجب تجربه­ ی بسیار متفاوت سوگ در آن ها گردد.
• علائم جسمانی: برخی کودکان ممکن است سوگ را در قالب علائم جسمانی نظیر سردرد، دل درد یا خستگی­ های مکرر و غیرقابل توجیه تجربه نمایند.
• رفتار پس رونده: کودکان ممکن است در مواجهه با سوگ رفتارهایی را از خود بروز دهند که متناسب با سن آنها نباشد. نمونه­ ای از این رفتارها شامل چسبندگی به والدین، خوابیدن در کنار والدین، انگشت مکیدن، درخواست شیر از پستان یا پستانک و … می­باشد.
• تجربه ­ی احساس گناه: کودکان ممکن است به خاطر موضوع سوگ یا درمورد چیزهایی که انجام نداده­اند، نظیر وقت کافی گذراندن با فرد از دست رفته، احساس گناه و حسرت را تجربه نمایند.
• اضطراب: کودکان ممکن است به دلیل تجربه ­ی سوگ دائما نگران فقدان احتمالی در آینده یا بروز رخدادهای ناراحت کننده ­ی دیگر باشند و به دلیل تجربه ­ی مکرر این ناراحتی، دچار اضطراب قابل توجهی شوند. برای کنترل استرس در کودکان نیز در نوشته ی منکا مواردی را مطرح کردیم.

به یاد داشتن این نکته بسیار مهم است که کودکان عمدتا قادر به درک و متعاقبا بیان تجربیان و احساسات خود بدان گونه­ای که بزرگسالان هستند، نخواهند بود. بنابراین ضروری است که نشانه­ های احتمالی سوگ را در آنها بازشناسی کرده و تمهیداتی را در مواجهه با آنها آماده نماییم.

• تقویت و تشویق ارتباط آزاد: کودکان را به بیان تجربیات و احساسات خود تشویق نمایید، و در مواجهه با احساسات آنها پذیرش و گشودگی داشته باشید. ایجاد فضای امن و راحت برای بیان تجربیات و احساسات کودک، بدون وجود نگرانی و ترس از مورد انتقاد قرار گرفتن و بی­ارزش ­سازی احساسات امری بسیار بسیار حیاتی در مواجهه با کودکان است. به آنها اجازه دهید تا احساسات­شان را همانگونه که هست ابراز کنند و هرگز با بیان جملاتی نظیر “نگران نباش موضوع مهمی نیست” یا “تو خیلیحساس هستی” احساسات آنها را کم­اهمیت و سطحی جلوه ندهید.
• ارائه ­ی حمایت کافی: به کودکتان حمایت عاطفی و روانی کافی ارائه دهید، او را به آغوش بکشید و تجربیات و احساساتش را تایید کنید. به کودکتان بگویید که تجربه­ی احساس غم و اندوه کاملا طبیعی است و به او آرامش خاطر بدهید که در تجربه­ی این احساسات تنها نخواهد بود و شما در کنارش هستید.
• تنظیم الگوها: تلاش کنید تا در چنین شرایطی الگوی منظم و پایداری از وعده ­های غذایی، زمان خواب و … برای کودک خود فراهم کنید. این وضعیت می­تواند در شرایط ناپایدار روانی کودکتان، برای او سطحی از امنیت و ثبات روانی را فراهم نماید.
• استفاده از گفتار متناسب با سن کودک: برای گفت­گو درباره­ی تجربه ­ی سوگ و هیجانات ناشی از آن، از زبان متناسب با سن و سطح درکی کودک خود استفاده کنید. از اصطلاحات دشوار و مفاهیم انتزاعی که ممکن است برای او مبهم یا استرس­زا باشد بپرهیزید.
• تشویق به یادآوری خاطرات مثبت و تقویت آنها: کودکان را تشویق و ترغیب به یادآوری تجربیات مشترک با فرد درگذشته و مرور خاطرات خوشایند نمایید. این می­تواند موجب اتصال درونی مثبت با فرد از دست رفته و احساس امنیت خاطر در آنها شود.
• کمک گرفتن از متخصص: در برخی موارد، کودکان نیازمند دریافت کمک حرف ه­ای از یک روانشناس یا مشاور متخصص هستند.

یکی از جنبه­ های بسیار مهم در مواجهه با سوگ کودکان، آموزش انواع احساسات و تجربه­ ی هیجانی ناشی از آنها است. اغلب کودکان، به خصوص کودکانی که اولین بار است که سوگ را از سر می­گذرانند، از تجربه ­ی احساس درماندگی، گیجی و خستگی ناشی از عدم شناخت احساسات و هیجانات خود رنج می­برند. بهتر است انواع احساسات را به کودکان معرفی نموده و به آنها اطمینان دهید که تجربه­ی هر یک از آنها کاملا طبیعی است.

به کودکان این امکان را بدهید تا در فضایی امن و خالی از قضاوت احساسات خود را بیان کنند. این فضای امن می­تواند به واسطه­ ی فراهم آوردن فعالیت ­هایی نظیر کشیدن نقاشی، بازی کردن، نوشتن، مرور خاطرات و … باشد. آنها را به برگذاری آیین ­های یادبودی نظیر روشن کردن شمع، درست کردن یک یادبود و … برای فرد از دست رفته نمایید، این کار موجب تقویت احساس امنیت و البه آرامش خاطر کودکان خواهد گشت

• بی ­ارزش­ سازی و کمرنگ کردن تجربیان و احساسات کودک: هیجانات کودک خود را همانطور که هستند بپذیرید، حتی اگر از نظر شما نامعمول و بی­اهمیت هستند. عدم پذیرش احساسات باعث می­شودکه کودکان احساس طردشدگی و متعاقبا انزوا را تجربه نماید.
• هرگز قولی ندهید که از پس آن برنمی ­آیید: کودکان ممکن است پس از تجربه­ی سوگ از شما سوال­هایی نظیر “همه چیز درست میشه؟” قول میدی هیچوقت من رو تنها نگذاری؟” “همیشه کنارم خواهی بود؟” بپرسند. اگرچه ممکن است قصد شما اطمینان دادن به فرزندتان باشد، اما به خاطر داشته باشید که دادن قول­ هایی که نمی­توانید به آنها پایبند باشید موجب بروز بی ­اعتمادی، ناامیدی و ناراحتی­هایی گسترده ­تری در آینده خواهد شد.
• از صحبت درمورد فرد از دست رفته اجتناب نکنید: به یاد داشته باشید که صحبت و یادآوری خاطرات فرد از دست رفته موجب التیام و اطمینان خاطر کودکان خواهد شد.
• کودکان را وادار به گفت و گو و بیان احساساتشان نکنید: برای کودکان فضای امنی برای گفت و گو فراهم کنید، اما هرگز آنها را وادار به کاری که تمایلی برای آن ندارند، نکنید، بگذارید آنها پیش قدم شوند