ویژگی کودکان ناشنوا و روش های برقراری ارتباط با آن ها

کودکان ناشنوا با چالش‌ها و محدودیت‌های شنوایی متعددی مواجه هستند. این ویژگی منحصر به فرد آنها نیازمند روش‌های خاصی برای برقراری ارتباط با محیط و افراد اطرافشان است. در این مقاله، به بررسی ویژگی‌های کودکان ناشنوا و راهکارهای روانشناسانه برای برقراری ارتباط با آنها می‌پردازیم.

اولین موضوعی که به ذهن مخاطب در این خصوص می‌رسد این است که اگر خود یا خانواده او با این مشکل دست به گریبان نیست، چگونه می‌تواند خودش را در علمی ترین حالت و روانشناسانه ترین شکل، به جای کودکان کم شنوا یا ناشنوا بگذارد؟ نباید فراموش کنیم که والدین تحت هیچ شرایطی نباید از امر مهم «استعدادیابی کودکان» غافل بشوند.

فردی که دچار اختلال شنوایی (hearing impairment) است، توانایی شنیدن و تشخیص صداها را یا به طور کامل و یا جزئی از دست داده است. این امر ممکن است به دلیل ناهنجاری در ساختار و/یا عملکرد گوش باشد. اختلال شنوایی بر حسب میزان و درجه­ از دست دادن شنوایی (مثلاً خفیف تا عمیق) و نوع کم­شنوایی (به عنوان مثال کم شنوایی دائمی – حسی-عصبی، انتقالی، نقص در پردازش شنیداری یا کاهش شنوایی مختلط که ترکیبی از هر دو نوع نقص شنوایی است) به انواع مختلفی طبقه­بندی می­شود.

دلایل مهم اختلال شنوایی

اختلال شنوایی می­تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• عوامل ژنتیکی (مانند بروز کم­شنوایی موروثی در خانواده).
• عفونت­های دوران بارداری (مانند سیتومگالوویروس، سرخجه، تبخال یا سیفلیس)،
• سموم مصرف و یا استشمام شده توسط مادر در طول دوران بارداری یا سایر شرایط آسیب­زایی که در زمان تولد یا اندکی پس از آن رخ می­دهند.
• تولد زودرس
• عفونت­های دوران کودکی (مانند سرخک، آبله مرغان).
• ضربه به سر در طول دوران پس از تولد
• اوتیت میانی (یعنی عفونت گوش میانی) به دلیل احتقان بینی

علائم کودکان ناشنوا

ویژگی‌های کودکان ناشنوا را باید به خوبی شناخت و آن‌ها به درستی بررسی کرد. روانشناسان در این حوزه تاکید جدی بر رعایت و آشنایی کامل با اصول تربیتی کودکان دارند. در ادامه به ۳ ویژگی مهم این کودکان اشاره شده است:

1. تجربه جهان بدون صدا:
   کودکان ناشنوا جهان را به شکلی متفاوت تجربه می‌کنند. برای آن‌ها، صداها ابزار اصلی ارتباط با دیگران محسوب می‌شود و این تجربه محدودیت‌های خود را در درک و تفاهم جهان به وجود می‌آورد.
2. زبان اشاره و زبان نمادین:
   کودکان ناشنوا اغلب از زبان اشاره و سیستم‌های نمادین استفاده می‌کنند. فهم این زبان‌ها تاثیر مستقیمی در برقراری ارتباطات با آن‌ها دارد و برای برقراری ارتباط موثر، فرد باید با این سیستم‌ها آشنا باشد.
3. اجتماعی بودن و تعاملات اجتماعی:
   کودکان ناشنوا همانند دیگر کودکان، به تعاملات اجتماعی نیاز دارند. این تعاملات می‌تواند از طریق زبان اشاره، تکنولوژی و ابزارهای کمکی دیگر صورت گیرد.

راهکارهای روانشناسانه

برابر این ویژگی‌های بهتر است برای برقراری ارتباط درست و مناسب با آنها راهکارهای درست و روانشناسانه را بیاموزیم.  ایجاد محیط حمایت‌کننده یکی از مهمترین این راهکارها است.

مهمترین گام در برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا ایجاد یک محیط حمایت‌کننده و دارای درک متقابل بین فرد بالغ و کودک است. افراد اطراف در محیط کودک، باید به نیازها و تجربیات آنان احترام گذاشته و از طریق ابزارهای مناسب به ارتباط با آنها بپردازند.

از دیگر موارد مربوط به این راهکارها می‌شود به مورد مهم آموزش زبان اشاره پرداخت. آشنایی با زبان اشاره یکی از مهارت‌های اساسی برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا است. افراد در محیط اطراف کودک، باید این زبان را یاد بگیرند تا تعاملات روزمره را بهبودی ببخشند.

استفاده از تکنولوژی نیز می‌تواند بسیار راهگشا باشد. استفاده از تکنولوژی، از جمله سامانه‌های ترجمه صوت به متن و برنامه‌های آموزشی مخصوص کودکان ناشنوا، می‌تواند به بهبود ارتباطات و تجربیات این افراد کمک کند.

برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا نیازمند فهم عمیقی از ویژگی‌ها و نیازهای آنان است. با ایجاد محیط حمایت‌کننده، آموزش زبان اشاره و استفاده از تکنولوژی، می‌توان بهبود قابل توجهی در تعاملات و ارتباطات این گروه از کودکان داشت

ویژگی­های رایج و عمومی در جریان اختلال شنوایی چیست؟

• در جریان آسیب­های شنوایی، سیستم گفتار دچار تاخیر گشته و به دنبال آن کودک توانایی تولید بهنجار و بهنگام اصوات را نیز از دست خواهد داد.
• وجود عفونت­های مکرر یا تکرار شونده­ی گوش.
• وجود سابقه خانوادگی اختلال شنوایی.
• وجود مشکلاتی در زمینه­ی درک محرکات شنیداری.
• وجود تاخیر در کسب و نمود مهارت­های زبان ادراکی و بیانی.
• عملکرد ضعیف در مدرسه و پیشرفت تحصیلی پایین.
• عدم پاسخ­دهی به اصوات بلند و ناگهانی.
• هماهنگی ضعیف

استراتژی­های مدیریتی که به حمایت از کودک مبتلا به اختلال شنوایی (در طول دوران پیش­دبستانی، مدرسه و/یا در محیط خانه) کمک می­کند:

1. ارجاع بهنگام به متخصص گوش و حلق و بینی (جهت بررسی مشکلات شنیداری) یا شنوایی­سنج جهت دریافت درمان­های مورد نیاز، کاشت حلزون یا دریافت سمعک.
2. ارائه اطلاعات مناسب در مورد سطح درکی کودک به کسانی که با کودک درگیر هستند (نظیر خانواده، دوستان، مدرسه و …) به طوری که زبان مورد استفاده­ی آنها در سطح مناسبی از درک کودک تنظیم شود.
3. تنظیم برنامه­ فردی با والدین / مراقبان برای کمک به رشد مهارت­های زبانی کودک، با امکان دست­یابی به اهداف گفتاری و زبانی کوچک و کوتاه مدت، پیش از آنکه سن رشد و نمو طلایی زبان از دست رود.
4. ارائه­ راهبردهایی به کودک جهت مدیریت موقعیت­هایی چالش­برانگیز که ناشی از عدم درک سخنان یا خواسته­های دیگران است (مثلاً به او آموزش دهید که زمانی که سخنان دیگری را نمی­فهمد دستش را دراز کند، یا تعدادی سوال مشخص را به او آموزش دهید تا در صورت نیاز جهت درک بهتر خود، از دیگران بپرسد).
5. فراهم آوردن ارتباط با کارکنان آموزشی برای ارائه اطلاعاتی که باید در برنامه آموزشی گنجانده شود و/یا اجرای ایده­ها / پیشنهادها / فعالیت­هایی برای کمک به بهبود مهارت­های گفتاری، زبانی و شناختی کودک و همچنین ارتقای توانایی او در دسترسی به برنامه­های درسی مناسب.
6. به کار بردن فعالیت­ها یا بازی­های سرگرم کننده و متناسب با سن و توانایی شخاختی در جهت ایجاد انگیزه در کودک برای یادگیری هرچه بهتر و گسترده­تر.
7. استفاده از اطلاعات هرچه ساده­تر، مختصرتر و قابل درک­تر برای کودک.
8. استفاده از تصاویر بصری برای بهبود زبان شنیداری و آموزش چندحسی (استفاده از مواد آموزشی مانند تصاویر، نشانه­ها، حرکات).

روش های برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا

برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا نیازمند استفاده از روش‌های خاص و حساسیت به نیازهای آنان است.

استفاده از زبان اشاره

آموزش زبان اشاره به عنوان یکی از ابزارهای ارتباطی اصلی با کودکان ناشنوا مهم است. افراد اطراف کودک باید با اصول و واژگان زبان اشاره آشنا شوند.

تسهیل در دسترسی به تکنولوژی

فراهم کردن دسترسی به تکنولوژی برای کودکان ناشنوا اهمیت دارد. استفاده از سامانه‌های ترجمه صوت به متن، نرم‌افزارهای آموزشی و وسایل ارتباطی مبتنی بر تکنولوژی، می‌تواند ارتباطات را تسهیل کند.

ترویج تعاملات اجتماعی

ایجاد فرصت برای تعاملات اجتماعی میان کودکان ناشنوا و همسالان‌شان مهم است. این تعاملات می‌توانند از طریق بازی‌ها، گروه‌های اجتماعی و فعالیت‌های گروهی صورت بگیرد. افسردگی در کودکان موضوعی نیست که به راحتی بتوانید از کنار آن عبور کنید. باید مراقب ارتباطات این کودکان حساس و کم توان جسمی با دیگران باشید.

تربیت افراد اطراف کودک

افراد اطراف کودکان ناشنوا نیازمند آموزش در مورد نیازها و مشکلات این گروه از کودکان هستند. آموزش به افراد اطراف در خصوص استفاده از زبان اشاره، تعاملات اجتماعی و چگونگی ارتباط با کودکان ناشنوا اهمیت دارد.

اطمینان از درک نیازها

برای برقراری ارتباط موثر، باید اطمینان حاصل شود که نیازهای کودکان ناشنوا به درستی درک شده‌اند. شناخت دقیق از زبان اشاره و مدرسه‌های مناسب نیازهای آنان را تضمین می‌کند.

مشارکت در فرآیند آموزشی

مشارکت فعّال در فرآیند آموزشی کودکان ناشنوا، از جمله حضور در جلسات آموزشی و پشتیبانی از آنان در محیط تحصیلی، ارتباطات را تقویت می‌کند.

ترویج استقلال کودک ناشنوا

تشویق کودکان کم شنوا یا ناشنوا به استقلال و انجام وظایف خود به صورت مستقل، اعتماد به نفس آنان را افزایش می‌دهد و روابط اجتماعی را بهبودی می‌بخشد.

برقراری ارتباط با کودکان ناشنوا نیازمند صبر، حساسیت و تعهد به فرآیند یادگیری مشترک است. این رویکردها به این فرآیند اجازه می‌دهند که این افراد با اعتماد به نفس به جامعه وصل شوند.

تقویت مهارت های زبان آموزی با کودکان ناشنوا

تقویت مهارت‌های زبانی در کودکان ناشنوا یک چالش منحصر به فرد است که نیازمند روش‌ها و استراتژی‌های خاص برای آموزش و تقویت زبان است. این کودکان، به دلیل محدودیت‌های شنوایی، به سبک یادگیری و استفاده از زبان‌ها نیازهای خاصی دارند. رویکردها و فعالیت‌های کاردرمانی که امکان حمایت و هدایت آموزشی کودکان دارای آسیب­های شنوایی را فراهم می­آورند، عبارتند از:

• تمرکز بر توانایی‌های کودک و مشاهده کودک در حین بازی و ارزیابی رسمی وی برای تعیین توانایی‌ها و مهارت­های کودک با استفاده از تکالیف حرکتی درشت (کل بدن) ، مهارت­های حرکتی ظریف (توانایی­های دست­ورزی)، و شناسایی نقاط ضعف و قوت کودک.
• ابداع و تعیین اهداف عملکردی با همکاری کودک، والدین و معلمان به طوری که درمان متمرکز بر اهدافی باشد که برای تمامی افراد درگیر (کودک، والدین، مربیان، معلمین و …) کاربردی و مناسب باشد.
• آموزش والدین، مراقبان و معلمان در مورد آسیب شنوایی، مهارت­های متناسب با سن کودک باید و ارائه­ی راهبردها/ایده­های مدیریتی و کنترلی برای کمک به کودک در محیط خانه، مدرسه و جامعه.
• پردازش حسی: بهبود پردازش حسی برای اطمینان از توجه و برانگیختگی مناسب کودک در جریان انجام وظایف و همچنین حصول اطمینان از دریافت و تفسیر پیام­های دریافت شده از عضلات، ماهیچه­ها و … از نظر موقعیت و رابطه آنها با یکدیگر به صورت کاملا صحیح (تسهیل جهت­یابی در کودک).
• رویکرد چند حسی: استفاده از رویکرد چند حسی برای یادگیری و همچنین بکارگیری مهارت­های جدید و تقویت و تعمیم مهارت­های پیشین.
• مدل‌سازی فعالیت­ها به طور کاملا بصری و استفاده از تکنیک‌های تنظیم دست­ورزی برای کمک به آگاهی بدنی کودک و ارتقاء آن.

برای تقویت مهارت‌های زبانی، افراد اطراف باید با زبان اشاره آشنا شوند تا بتوانند به کودکان ناشنوا به صورت موثر تدریس کنند. در مدارس و محیط‌های آموزشی، از زبان اشاره به عنوان یک ابزار اصلی برای انتقال مفاهیم و اطلاعات به کودکان ناشنوا استفاده شود.

تکنولوژی می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای تقویت مهارت‌های زبانی در کودکان ناشنوا مورد استفاده قرار گیرد. نرم‌افزارها با ارائه تصاویر و ویدئوهای آموزشی، یادگیری را تسهیل می‌کنند. سامانه‌هایی که صدا را به متن ترجمه می‌کنند، می‌توانند به کودکان ناشنوا کمک کنند تا مفاهیم زبانی را بهتر درک کنند.

نقش خانواده های در تقویت مهارت های زبان آموزی

خانواده‌ها نقش مهمی در تقویت مهارت‌های زبانی دارند. با فرهنگ‌سازی محیط خانگی برای استفاده فعّال از زبان، کودکان ناشنوا را در یادگیری زبان تشویق کنید. رویکردها و فعالیت‌های گفتاردرمانی که می‌توانند از کودک دارای اختلال شنوایی و/یا مراقب یا مراقبین او حمایت کنند، عبارتند از:

• ارزیابی گفتار و زبان برای تعیین مهارت­ های گفتار (یعنی بیان) و زبان (یعنی درک و استفاده از زبان) کودک برای توسعه استراتژی­های مدیریتی مناسب در موقعیت­های مختلف.
• تقویت و ارائه ­ی فعالیت­ های روزانه: ارائه راهبردهای تعاملاتی مناسب به والدین و یا مراقبین کودک، برای توسعه زبان که می­تواند در طول فعالیت­های روزانه و دائمی کودک در محیط خانه اجرا شود.
• کاربرد رویکرد چند حسی: استفاده از رویکرد چند حسی (مانند کاربرد هم­زمان حواس بینایی، چشایی، بویایی، لامسه) برای تسهیل یادگیری کلمات و مفاهیم جدید و تقویت و تعمیم مهارت­های پیشین.
• توجه به علایق کودک: استفاده از علایق کودک برای کمک به رشد مهارت­های زبانی او.
• ارائه­ ی بازی ­های سرگرم کننده: استفاده از فعالیت­ ها یا بازی­ های سرگرم کننده و متناسب با سن کودک، برای کمک به ایجاد انگیزه­ی یادگیری در او.
• استفاده از تصاویر (مانند کارت­ها، تصویر کلمات) می­تواند در صورت نیاز برای کمک به ارتقای درک و استفاده از زبان در او کاربردی و مناسب باشد.
• کاربرد کتاب: آموزش استفاده از کتاب و داستان­گویی برای کمک به رشد زبان کودک بسیار کاربردی خواهد بود.
• تسهیل بیان: بهبود بیان با تکرار صداهای گفتاری خاص در کلمات متنوع و البته آشنا برای کودک.
• اشکال جایگزین ارتباط: توسعه راه­ های جایگزین برای برقراری ارتباط (مانند زبان اشاره، سیستم ارتباط تبادل تصویر(PECS) و یا ارتباط جایگزین و متناوب (AAC)، دستگاه­های خروجی صدا جهت برقراری ارتباط با کارکنان آموزشی و سایر متخصصان درگیر در مراقبت از کودک در مورد ماهیت مشکلات و راه­های کمک به کودک و همچنین برای دسترسی هرچه بیشتر به محتوای برنامه درسی

بازی های مناسب کودکان ناشنوا

بازی‌ها نقش حیاتی در توسعه جسمی، روانی و اجتماعی کودکان دارند. برای کودکان ناشنوا، بازی‌ها نه تنها به عنوان یک وسیله تفریحی، بلکه به عنوان یک ابزار یادگیری و تقویت مهارت‌های زندگی اهمیت دارند. بازی های زبان اشاره از مناسب ترین بازی های مخصوص کودکان ناشنوا است.

تشخیص علامت‌ها یکی از این بازی‌های مهم و رایج است. در این بازی، تصاویری از اشاره‌های زبان به کودکان نشان داده می‌شود و آنها باید معنی آن علامت را تشخیص دهند. ساخت داستان با زبان اشاره نیز رونق دارد. کودکان می‌توانند با یکدیگر داستان‌های کوتاهی را با استفاده از زبان اشاره بسازند.

کودکان به تناسب حرکات خود نقش‌های مختلف را اجرا می‌کنند و از تصاویر و اشاره‌ها برای ارتباط بهتر استفاده می‌کنند. پرتاب توپ حروف نیز از بازی‌های مشهور در این عرصه است. حروف الفبا بر روی توپ‌ها نوشته شده و کودکان با پرتاب توپ‌ها به هدف مشخص، حروف را یاد می‌گیرند.

نتیجه گیری

بازی‌ها نقش اساسی در یادگیری و توسعه مهارت‌های کودکان ناشنوا دارند. این بازی‌ها نه تنها به کودکان این امکان را می‌دهند تا مهارت‌های زبانی خود را تقویت کنند بلکه ارتباطات اجتماعی، تعاملات گروهی و افزایش اعتماد به نفس را ترویج می‌دهند.

در این مقاله، به بررسی ویژگی‌های کودکان ناشنوا و راهکارهای برقراری ارتباط با آن‌ها پرداختیم. کودکان ناشنوا با چالش‌ها و محدودیت‌های شنوایی خود، یک جامعه منحصر به فرد تشکیل می‌دهند. از جمله ویژگی‌های آن‌ها می‌توان به تجربه جهان بدون صدا، استفاده از زبان اشاره و زبان نمادین، و نیاز به تعاملات اجتماعی اشاره کرد.

برای برقراری ارتباط موثر با کودکان ناشنوا، ایجاد محیط حمایت‌کننده، آموزش زبان اشاره و استفاده از تکنولوژی اهمیت دارد. مشارکت فعال افراد اطراف کودک، آموزش‌های جلسات گروهی و ایجاد فرصت‌های تعامل اجتماعی به کودکان ناشنوا امکان می‌دهد تا در جامعه بهتری یاد بگیرند و با اطمینان به ارتباط با دیگران بپردازند. بدین ترتیب، با رعایت نیازها و توجه به ویژگی‌های خاص کودکان ناشنوا، می‌توان به تقویت مهارت‌های زبانی و ارتقاء کیفیت زندگی آن‌ها کمک کرد.