لیست کامل واکسنهای ضروری نوزاد + جدول زمانبندی واکسیناسیون
لحظهای که نوزادتان را در آغوش میگیرید، دنیا تغییر میکند. هر نفسی که میکشد، اولویت اول شما میشود، هر گریه ریز او شما را میترساند و هر تصمیمی، ناگهان عظیم به نظر میرسد. یکی از اولین و تأثیرگذارترین انتخابهایی که به عنوان مادر انجام میدهید، اطمینان از دریافت به موقع واکسن های ضروری برای نوزادان است. این قطرهها و تزریقهای جزئی شاید کوچک به نظر برسند، اما سپری مادامالعمر میسازند که فرزند شما را از ابتلا به بیماریهای خطرناک و قابل پیشگیری محافظت میکند.
برای بسیاری از مادران جدید که با شیردهی، بیخوابیهای شبانه و کولیک نوزاد دست و پنجه نرم میکنند، پیگیری واکسیناسیون نوزادان میتواند طاقتفرسا باشد. این راهنما به گونهای طراحی شده که همه چیز را ساده، واضح و اطمینانبخش جلوه دهد. بنابراین شما دقیقاً میدانید که نوزادتان به چه چیزی نیاز دارد، چرا به آن نیاز دارد و چه زمانی باید به نیاز او رسیدگی کنید.
واکسیناسیون نوزاد چیست و چرا اهمیت دارد؟
واکسیناسیون نوزاد فرآیندی است که در آن واکسنهای خاص نوزاد اندکی پس از تولد و در طول دوران نوزادی برای محافظت از آنها در برابر بیماریهای تهدیدکننده زندگی تجویز میشود. نوزادان با سیستم ایمنی نابالغ متولد میشوند، بنابراین واکسنها بدن را «آموزش» میدهند تا باکتریها و ویروسهای خطرناک را قبل از اینکه آسیبی ایجاد کنند، شناسایی و با آنها مبارزه کند. در اینجا دلیل ضروری بودن آن آمده است:
- از بیماریهای شدید مانند هپاتیت B، سل و فلج اطفال جلوگیری میکند
- از نوزادان آسیبپذیر که نمیتوانند به تنهایی با عفونتها مبارزه کنند، محافظت میکند
- به ایجاد ایمنی در جامعه کمک میکند
- بستری شدن در بیمارستان، عوارض و مشکلات سلامتی طولانی مدت را کاهش میدهد
- رشد و نمو ایمن را در شکنندهترین مرحله زندگی تضمین میکند
هرچند این روش اطمینانبخش است، اما واکسیناسیون جایگزین شیوههای مراقبت لازم مانند توجه به علائم دندان درآوردن در کودکان یا درک عاداتی مانند مکیدن انگشت در نوزاد نمیشود اما پایه و اساس محافظت مادامالعمر را تشکیل میدهد.
جدول واکسیناسیون نوزادان در ایران (زمان بندی)
ایران از یک برنامه ایمنسازی تثبیتشده و تحقیقشده که توسط وزارت بهداشت توصیه میشود، پیروی میکند. برنامه واکسن های ضروری برای نوزادان و شیرخواران را در جدول زیر توضیح میدهیم. این برنامه، ایمنی پایدار را در بحرانیترین مراحل رشد کودک شما تضمین میکند.
|
سن مناسب برای تزریق واکسن |
نوع واکسن مناسب با سن |
| در بدو تولد |
BCG (سل) هپاتیت B (دوز اول) واکسن فلج اطفال خوراکی (OPV0)
|
|
2 ماهگی |
واکسن 5 گانه
فلج اطفال خوراکی (OPV1) روتاویروس (اختیاری) |
| 4 ماهگی |
واکسن 5 گانه (دوز دوم) فلج اطفال خوراکی (OPV2) |
|
6 ماهگی |
واکسن 5 گانه (دوز سوم)
فلج اطفال خوراکی (OPV3) هپاتیت B (دوز دوم) آنفولانزا (اختیاری) |
| 12 ماهگی |
(سرخک، اوریون، سرخجه) هپاتیت A (اختیاری) |
|
18 ماهگی |
یادآور DTP
یادآور فلج اطفال MMR واکسن تقویتی |
| 4 تا 6 سال |
واکسن تقویتی DTP واکسن تقویتی فلج اطفال |
واکسنهای ضروری نوزاد در بدو تولد
بلافاصله پس از زایمان معمولاً در اولین ساعات زندگی، نوزاد شما برخی از مهمترین واکسنهای کل عمر خود را دریافت میکند. این واکسنها اولین سپر محافظتی کودک در برابر بیماریهای شدید و بالقوه تهدیدکننده زندگی را ایجاد میکنند.
BCG (واکسن سل)
واکسن BCG در برابر سل (TB)، یکی از شایعترین بیماریهای عفونی در سطح جهان، محافظت میکند. اگرچه بزرگسالان ممکن است به اشکال خفیفتر سل مبتلا شوند، نوزادان و شیرخواران در معرض خطر بالای ابتلا به انواع شدید و پیچیده آن هستند.
از آنجا که نوزادان سیستم ایمنی بسیار نابالغی دارند، سل میتواند به سرعت در بدن آنها گسترش یابد و باعث موارد زیر شود:
- مننژیت سلی (عفونت مغزی)
- سل ارزنی (عفونت گسترده ریه و اندامها)
این اشکال خطرناک هستند و اگر به موقع پیشگیری نشوند، اغلب کشنده هستند. واکسن BCG حاوی نوعی ضعیف از مایکوباکتریوم بوویس است که سیستم ایمنی کودک شما را به طور ایمن برای شناسایی و مبارزه با باکتری سل آموزش میدهد.
تزریق معمولاً روی بازوی چپ انجام میشود. یک برآمدگی یا زخم کوچک ممکن است چند روز یا چند هفته بعد ظاهر شود که طبیعی بوده و بخشی از روند بهبود است. اغلب یک جای زخم کوچک دائمی باقی میگذارد که نشان دهنده ایمنسازی موفقیتآمیز خواهد بود.
واکسن هپاتیت B
هپاتیت B یک عفونت ویروسی است که بر کبد تأثیر میگذارد و میتواند به عوارض مادام العمر منجر شود. از آنجایی که نوزادان میتوانند هپاتیت B را از مادر یا از مراقبان دریافت کنند، اولین دوز در عرض ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از تولد تجویز میشود. اگر نوزادی آلوده شود 90 درصد احتمال مزمن شدن عفونت وجود دارد.
عفونت مزمن ممکن است به سیروز، نارسایی کبد یا سرطان کبد در مراحل بعدی زندگی منجر شود. واکسیناسیون زودهنگام این خطر را به طرز چشمگیری کاهش میدهد. این واکسن سیستم ایمنی را تحریک میکند تا آنتیبادیهایی ایجاد شوند که در صورت مواجهه نوزاد با ویروس هپاتیت B، آن را خنثی میکنند.
تزریق روی ران انجام میشود، جایی که نوزادان عضلات بیشتری دارند. این اولین دوز است؛ دوزهای اضافی در سنین بالاتر، محافظت را کامل میکنند.
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV0)
واکسن OPV0 یک قطره کوچک است که به صورت خوراکی، معمولاً در بدو تولد، داده میشود. این واکسن از نوزادان در برابر فلج اطفال، ویروسی که میتواند باعث فلج یا حتی مرگ شود، محافظت میکند. ویروس فلج اطفال از طریق آب، غذای آلوده و تماس با افراد آلوده پخش میشود.
نوزادان در ماههای اولیه بسیار آسیبپذیر هستند؛ زیرا فلج اطفال میتواند به سیستم عصبی آسیب برساند و ممکن است به فلج مادامالعمر منجر شود. در موارد شدید، اگر عضلات تنفسی تحت تأثیر قرار گیرند، میتوانند تنفس را متوقف کنند.
واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV) حاوی نوع ضعیفشدهای از ویروس فلج اطفال است. در صورت بلع سیستم ایمنی بدن را برای از بین بردن ویروس فلج اطفال آموزش میدهد و به کودک کمک میکند تا ایمنی قوی روده ایجاد کند.
مراقبتهای قبل و بعد از تزریق واکسن
برای دریافت نتایج مناسب و مطلوب از تزریق واکسن های ضروری برای نوزادان، باید به مراقبت های قبل و بعد از تزریق این واکسنها توجه داشته باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر به جدول زیر نگاه بیندازید:
|
مراقبت های قبل از تزریق واکسن |
مراقبت های بعد از تزریق واکسن |
| مطمئن شوید که نوزاد به شدت بیمار نیست یا تب بالا ندارد |
تب خفیف، بیقراری یا قرمزی در محل تزریق طبیعی است |
|
به طور معمول به نوزاد شیر بدهید. شیر دادن نوزادان را آرام میکند و به کاهش ناراحتی کمک میکند |
برای راحتی بیشتر، به نوزاد خود بیشتر شیر دهید |
| کارت واکسیناسیون را همراه داشته باشید | در صورت تورم، از کمپرس ولرم روی محل تزریق استفاده کنید |
| – |
از خوددرمانی خودداری کنید؛ فقط در صورت توصیه پزشک، پاراستامول بدهید |
|
– |
به مدت 24 تا 48 ساعت علائم غیرمعمول را زیر نظر داشته باشید |
عوارض احتمالی واکسنها
بیشتر عوارض جانبی خفیف و موقت هستند:
- تب خفیف
- تورم خفیف در محل تزریق
- تحریکپذیری یا خوابآلودگی جزئی
- کاهش اشتها
- توده کوچک (خود به خود برطرف میشود)
واکنشهای شدید بسیار نادر هستند اما به مراقبت فوری نیاز دارند:
- تب بالای مداوم
- واکنش آلرژیک شدید
- گریه غیرمعمول بیش از ۳ ساعت
- تشنج (نادر)
واکسنهای تکمیلی و اختیاری برای نوزاد
در حالی که برنامه واکسیناسیون کودکان، تمام واکسن های ضروری برای نوزادان را ارائه میدهد، برخی از والدین برای محافظت بیشتر، واکسنهای اضافی به بچههای خود میدهند. این واکسنهای تکمیلی و اختیاری اجباری نیستند، اما به محافظت از کودک شما در برابر عفونتهایی که در اوایل کودکی شایع هستند مانند اسهال شدید، ذاتالریه یا آنفولانزای فصلی کمک میکنند.
اکسن روتاویروس
روتاویروس یکی از شایعترین علل اسهال شدید و کمآبی در نوزادان است. این واکسن خوراکی، نوزادان را از بستری شدن در بیمارستان و از دست دادن خطرناک مایعات بدن محافظت میکند. این واکسن معمولاً در سن ۲ و ۴ ماهگی تجویز میشود.
واکسن آنفولانزا (فلو)
واکسن آنفولانزا که برای نوزادان بالای ۶ ماه توصیه میشود، خطر عفونتهای تنفسی، تب بالا و عوارضی را که ممکن است به بستری شدن در بیمارستان نیاز داشته باشند، کاهش میدهد. از آنجایی که ویروسهای آنفولانزا هر ساله تغییر میکنند، این واکسن باید سالانه مصرف شود.
واکسن هپاتیت A
هپاتیت A از طریق غذا و آب آلوده پخش میشود و میتواند باعث التهاب کبد شود. اگرچه کودکان ممکن است علائم خفیفی نشان دهند، اما میتوانند عفونت را به دیگران منتقل کنند. این واکسن محافظت طولانیمدت ایجاد میکند و معمولاً پس از ۱۲ ماهگی توصیه میشود.
واکسن پنوموکوک (PCV)
واکسن PCV در برابر باکتریهای پنوموکوک که میتوانند باعث ذاتالریه، مننژیت و عفونتهای خونی شوند، محافظت میکند. نوزادان زیر ۲ سال آسیبپذیرترین هستند. PCV به طور قابل توجهی بستری شدن شدید در بیمارستان و عوارض را کاهش میدهد.
واکسن مننگوکوک
این واکسن از ابتلا به بیماری مننگوکوک که میتواند باعث عفونتهای ناگهانی و شدید مانند مننژیت و سپسیس شود، جلوگیری میکند. این واکسن معمولاً برای نوزادان پرخطر، مانند نوزادانی که سیستم ایمنی ضعیفی یا شرایط پزشکی خاصی دارند، توصیه میشود.
واکسن آبله مرغان (واریسلا)
واریسلا بسیار مسری است و میتواند به تب، بثورات خارشدار و در موارد نادر، ذاتالریه یا عفونتهای باکتریایی منجر شود. این واکسن از بیشتر موارد جلوگیری میکند و هرگونه عفونت ناگهانی را بسیار خفیفتر میکند. پس از ۱۲ ماهگی تجویز میشود.
پاسخ به نگرانیهای رایج والدین درباره واکسنها
کاملاً طبیعی است که مادران در مورد واکسن های ضروری نوزاد خود سؤال و نگرانی داشته باشند. به هر حال، هر تزریق، هر قطره و هر قرار ملاقات وقتی مسئولیت چنین زندگی کوچک و شکنندهای را بر عهده دارید، مهم به نظر میرسد.
درک نحوه عملکرد واکسنها و آنچه باید انتظار داشت میتواند به کاهش اضطراب کمک کرده و واکسیناسیون را اطمینانبخشتر کند. بسیاری از مادران در مورد اهمیت واکسنهای ضروری نوزاد و اینکه آیا آنها کاملاً ضروری هستند، سؤال میکنند.
حقیقت این است که واکسنهایی که در روزهای اولیه مانند هپاتیت B، BCG و اولین دوز فلج اطفال داده میشوند، از نوزاد شما در مرحلهای که سیستم ایمنی بدن او هنوز در حال توسعه است و قادر به مبارزه با عفونتهای خطرناک به تنهایی نیست، محافظت میکنند.
سخن پایانی
واکسنها از قدرتمندترین هدایایی هستند که به فرزندتان میدهید، سپری که مدتها قبل از اینکه یاد بگیرد راه برود، صحبت یا درخواست کمک کند، از او محافظت خواهد کرد. پیگیری واکسن های ضروری برای نوزادان و پیروی از برنامه واکسیناسیون نوزاد، تضمین میکند که کوچولوی شما ایمنتر، قویتر و سالمتر رشد کند.
اگر به تازگی مادر شدهاید و در مراقبت از کودک، شیردهی، از شیر گرفتن نوزاد یا سایر مسائل به دنبال راهنمایی هستید، در دریافت کمک از متخصص تردید نکنید. حمایت حرفهای میتواند مادر بودن را تسهیل کند. برای مشاوره قابل اعتماد، مشورت کردن به صورت آنلاین یا تخصصی و راهنمایی والدین، به منکا مراجعه کنید.
سوالات متداول
1. واکسنهای ضروری نوزاد در ایران کدامند؟
ب ث ژ، هپاتیت ب و فلج اطفال خوراکی در بدو تولد، و پس از آن دوزهای پنجگانه و MMR در دوران نوزادی.
2. اولین واکسن نوزاد چه زمانی تزریق میشود؟
در ۲۴ ساعت اول پس از تولد.
3. آیا بعد از واکسن تب طبیعی است؟
بله، تب خفیف شایع است و معمولاً ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف میشود.
4. چه زمانی باید بعد از واکسن به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر نوزاد تب بالا، گریه مداوم، بثورات پوستی یا اگر چیزی “غیرعادی” احساس شود.
5. اگر نوزاد بیمار باشد، واکسن باید به تعویق بیفتد؟
برای سرماخوردگیهای خفیف خیر. برای تب بالا یا بیماری شدید، با پزشک خود مشورت کنید.
6. آیا واکسنها میتوانند باعث بیماری شوند؟
خیر. واکسنها سیستم ایمنی را تقویت میکنند.
7. آیا واکسنهای اختیاری لازم هستند؟
اجباری نیست، اما برای محافظت بیشتر اکیداً توصیه میشود.
8. آیا میتوانم بلافاصله پس از واکسیناسیون به نوزاد شیر بدهم؟
کاملاً. شیردهی نوزاد را آرام میکند و درد را کاهش میدهد.
9. آیا باید قبل از تزریق مسکن داده شود؟
خیر. مسکنها ممکن است اثربخشی واکسن را کاهش دهند. فقط در صورت توصیه پزشک، آن را بدهید.
10.آیا نوزاد میتواند پس از واکسیناسیون حمام کند؟
بله، هیچ محدودیتی وجود ندارد مگر اینکه پزشک شما خلاف آن را توصیه کند.
11.اگر محل تزریق سفت شود یا تودهای تشکیل دهد، چه؟
این اتفاق در مورد واکسنهای BCG و پنج ظرفیتی رایج است؛ به طور طبیعی برطرف میشود.
