تنبیه بدنی کودک

تنبیه بدنی کودکان یکی از مباحث حساس و پرچالش در حوزه تربیت کودکان است که همواره مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با وجود اینکه برخی والدین همچنان به استفاده از این روش در تربیت فرزندان خود معتقدند، مطالعات و پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که تنبیه بدنی می‌تواند آثار زیان‌باری بر روی روان و رفتار کودکان داشته باشد. این مقاله با بررسی دلایل ممنوعیت تنبیه بدنی، علل گرایش والدین به این روش و اثرات منفی آن، به بررسی جایگزین‌های مناسب‌تر برای تربیت کودکان می‌پردازد. به نظر شما اصولا روش صحیح تنبیه کودک چیست و آیا واقعا مفهوم «تنبیه صحیح» در دسترس است؟

خیلی واضح است که در این حوزه باید نگاه بین المللی داشته باشیم و قرار نیست با توجه به آداب و رسوم و جغرافیا و فرهنگ یک قوم خاص، این مفهوم مهم را توجیه کنیم یا برخی عادات اشتباه در میان والدین را به پای سنت‌ها بگذاریم. مهم رعایت اخلاق و اصول پرورش و تربیت کودک است که در نگاهی انسانی در سراسر جهان با یک شدت و حدت باید رعایت شود.

متاسفانه تنبیه بدنی یا جسمانی چه در محیط خانه و چه در مدارس، امر نسبتا رایجی در سطح جهان به حساب می­آید. حدود ۶۰ درصد از کودکان و نوجوانان ۲ تا ۱۴ ساله به طور منظم توسط والدین یا سایر مراقبان خود از تنبیه بدنی رنج می­برند. در برخی از کشورها، تقریباً همه دانش­آموزان گزارش داده­اند که توسط کارکنان مدرسه تنبیه بدنی می­شوند. خطرات حاصل از تنبیه بدنی برای پسران و دختران و کودکان خانواده­های ثروتمند و فقیر هیچ تفاوتی نداشته و کاملا مشابه است.

چرا تنبیه بدنی کودکان ممنوع است؟

شواهد نشان می­دهد که تنبیه بدنی مشکلات رفتاری کودکان را در طول زمان افزایش می­دهد و ابدا هیچ پیامد مثبتی دربرندارد. هر شکلی از تنبیه بدنی، هر چند خفیف یا سبک، خطر آسیب روانشناختی و درون­فردی را به همراه دارد. مطالعات نشان می‌دهد که والدینی که از تنبیه بدنی استفاده می‌کنند در معرض خطر بدرفتاری شدیدتری از سوی کودک خود قرار دارند.

یکی از دلایل اصلی ممنوعیت تنبیه بدنی کودکان این است که این نوع تنبیه می‌تواند باعث آسیب‌های روانی و جسمانی جدی در کودک شود. مهمترین و معتبرترین وب سایت‌های علمی در جهان همچنان بر یک روش مهم و جهانی اما به ظاهر ساده تاکید دارند: حرف زدن با کودک.

سازمان‌های بهداشت جهانی و حقوق بشر، تنبیه بدنی را به عنوان نوعی از خشونت علیه کودکان شناسایی کرده‌اند و خواستار ممنوعیت کامل آن شده‌اند. مطالعات نشان می‌دهد که کودکان تحت تأثیر تنبیه بدنی بیشتر در معرض مشکلات رفتاری و روانی همچون اضطراب، افسردگی و خشونت‌ورزی در آینده قرار می‌گیرند.

تنبیه بدنی یا جسمانی/فیزیکی توسط کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد که ناظر بر کنوانسیون حقوق کودک است، اینگونه تعریف شده است: «هر گونه تنبیهی که در آن از زور بدنی استفاده شود و قصد ایجاد درجاتی از درد یا ناراحتی را به همراه داشته باشد. هر چند که این درد یا ناراحتی بسیار هم سبک و یا خفیف باشد.”

علاوه بر این، تنبیه بدنی به عنوان یک روش تربیتی، بر اساس اصول اخلاقی نیز مردود شناخته می‌شود. کودکان به عنوان افرادی که در حال یادگیری و رشد هستند، مستحق برخوردی مهربانانه و حمایتگرانه‌اند، نه مجازات و تنبیه. این نوع تربیت، احساس ارزشمندی و امنیت را در کودک تضعیف می‌کند و به رشد شخصیت سالم او آسیب می‌زند.

چرا والدین کودکان را کتک می‌زنند؟

بسیاری از والدین به دلیل ناآگاهی از روش‌های تربیتی مثبت یا تجربه‌های خود از دوران کودکی به استفاده از تنبیه بدنی گرایش پیدا می‌کنند. آنان معتقدند که کتک زدن می‌تواند کودک را از انجام کارهای نادرست بازدارد و او را به رفتار صحیح هدایت کند. از جمله مهمترین موارد آزاردهنده برای والدین، بددهنی کودکان است. آیا چنین عاداتی دلیل موجهی برای تنبیه بدنی است؟ این والدین اغلب به خاطر باورهای سنتی و فرهنگی، تنبیه بدنی را به عنوان یک ابزار مؤثر و لازم برای تربیت کودکان می‌پندارند.

دلیل دیگری که ممکن است باعث شود والدین به کتک زدن کودک روی بیاورند، استرس و فشارهای زندگی روزمره است. گاهی والدین در شرایطی قرار می‌گیرند که احساس ناکامی، خستگی یا عصبانیت می‌کنند و به جای کنترل احساسات خود، آن را با تنبیه بدنی کودک تخلیه می‌کنند. در این حالت، تنبیه بدنی به عنوان یک واکنش لحظه‌ای به خشم و ناامیدی والدین رخ می‌دهد.

داده­های یونیسف از نظرسنجی­های ملی در ۵۶ کشور در سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ نشان می­دهد که تقریباً از هر ۱۰ کودک ۲ تا ۱۴ ساله، ۶ نفر در ماه گذشته توسط بزرگسالان در خانواده خود تنبیه بدنی را تجربه کرده است. به طور متوسط، ۱۷ درصد از کودکان تنبیه بدنی شدید (ضربه به سر، صورت یا گوش یا ضربه شدید و مکرر) را تجربه کرده­اند، هرچند که در برخی از کشورها این رقم به بیش از ۴۰ درصد رسیده است. تغییرات قایل توجه در کشورها و مناطق مختلف پتانسیل پیشگیری را نشان می­دهد.

آیا تنبیه بدنی کودکان موثر است؟

تنبیه بدنی ممکن است در کوتاه‌مدت به نظر برسد که رفتار نادرست کودک را اصلاح می‌کند، اما در واقع این روش تنها به سرکوب موقتی رفتار منجر می‌شود و مشکل را به طور ریشه‌ای حل نمی‌کند. کودکان به جای یادگیری از خطاهای خود و درک دلایل نادرستی رفتارشان، از ترس تنبیه، به اطاعت از والدین روی می‌آورند که این امر نه تنها پایدار نیست، بلکه می‌تواند به ایجاد اضطراب و نافرمانی پنهان در کودکان منجر شود.

تحقیقات نشان داده‌اند که تنبیه بدنی به ندرت باعث ایجاد تغییرات مثبت و دائمی در رفتار کودک می‌شود. در واقع، این روش بیشتر به ایجاد رفتارهای منفی و تقویت احساسات منفی در کودک می‌انجامد. در نتیجه، تنبیه بدنی نه تنها مؤثر نیست، بلکه ممکن است به پیچیدگی بیشتر مشکلات رفتاری کودک منجر شود.

تعداد زیادی از تحقیقات ارتباط بین تنبیه بدنی و طیف گسترده­ای از پیامدهای منفی، چه فوری و چه بلند مدت را نشان می­دهد:

• آسیب فیزیکی مستقیم، گاهی اوقات منجر به آسیب شدید، ناتوانی طولانی مدت یا مرگ می­شود.
• بیماری­های روانی، از جمله اختلالات رفتاری و اضطرابی، افسردگی، ناامیدی، عزت نفس پایین، خودآزاری و اقدام به خودکشی، وابستگی به الکل و مواد مخدر، خصومت و بی­ثباتی عاطفی که تا بزرگسالی نیز ادامه می­یابد.
• اختلال در رشد شناختی و اجتماعی – عاطفی، به ویژه در تنظیم هیجان و مهارت­های حل تعارض.
• آسیب نسبت به مواد آموزش، از جمله ترک تحصیل و موفقیت کمتر تحصیلی و شغلی؛
• درونی­سازی اخلاقی ضعیف و افزایش رفتار ضد اجتماعی؛
• افزایش پرخاشگری در کودکان؛
• ارتکاب رفتارهای خشونت­آمیز، ضداجتماعی و جنایی بزرگسالان؛
• آسیب فیزیکی غیرمستقیم ناشی از سیستم‌های بیولوژیکی بیش از حد تحریک شده، از جمله سرطان، مشکلات مرتبط با الکل، میگرن، بیماری‌های قلبی عروقی، آرتریت و چاقی که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
• افزایش پذیرش و استفاده از سایر اشکال خشونت؛ و روابط خانوادگی آسیب­دیده
• مطالعات نشان می­دهد که بین پرخاشگری کودک و موفقیت کمتر در ریاضیات و توانایی خواندن، با افزایش فراوانی تنبیه بدنی ارتباط وجود دارد.

چرا تنبیه بدنی کودکان مشکل را حل نمی‌کند؟

تنبیه بدنی به جای آنکه کودک را به درک عمیق از رفتار صحیح برساند، او را از یادگیری مهارت‌های حل مسئله و درک پیامدهای رفتارهای نادرست باز می‌دارد. وقتی کودکی به دلیل رفتار نادرست تنبیه بدنی می‌شود، تمرکز او بیشتر بر روی درد و ترس از تنبیه است تا بر روی فهم دلیل اشتباه خود. به این ترتیب، تنبیه بدنی مانع از آن می‌شود که کودک به طور آگاهانه رفتارهای صحیح را بیاموزد و در آینده از آنها پیروی کند.

همچنین، تنبیه بدنی به کودک پیامی متناقض می‌دهد. وقتی والدین از کتک برای کنترل رفتار کودک استفاده می‌کنند، در واقع به او می‌آموزند که خشونت یک راه‌حل برای مشکلات است. این مسئله می‌تواند باعث شود که کودک در آینده به جای استفاده از راهکارهای صلح‌آمیز و منطقی، به خشونت و زورگویی روی آورد.

اثرات منفی تنبیه بدنی کودکان

یکی از مهم‌ترین اثرات منفی تنبیه بدنی بر کودکان، کاهش عزت نفس و احساس ارزشمندی آنهاست. کودکان تنبیه‌شده غالباً احساس می‌کنند که دوست‌داشتنی و محترم نیستند و این احساس می‌تواند به مشکلاتی همچون افسردگی، اضطراب، و حتی خودکشی در مراحل بعدی زندگی منجر شود. تنبیه بدنی همچنین می‌تواند به ایجاد رفتارهای ضداجتماعی در کودکان منجر شود، زیرا آنها به جای یادگیری مهارت‌های اجتماعی مناسب، به مقابله با دیگران به وسیله خشونت و زور روی می‌آورند.

علاوه بر اثرات روانی، تنبیه بدنی می‌تواند باعث آسیب‌های جسمانی نیز شود. حتی اگر تنبیه به نظر والدین ملایم باشد، باز هم ممکن است به طور ناخواسته به آسیب‌های جسمی جدی مانند کبودی، شکستگی یا دیگر صدمات منجر شود. این آسیب‌ها می‌توانند اثرات بلندمدت بر سلامت جسمانی و روانی کودک داشته باشند.

جایگزین‌های بهتر برای تنبیه بدنی کودکان

به جای استفاده از تنبیه بدنی، والدین می‌توانند از روش‌های مثبت تربیتی برای هدایت رفتار کودکان استفاده کنند. یکی از این روش‌ها، تقویت رفتارهای مثبت کودک از طریق تشویق و پاداش است. تشویق کودکان همیشه کارساز است. با تشویق کودک به رفتارهای صحیح و نشان دادن توجه و محبت به او، والدین می‌توانند انگیزه‌ای برای تکرار آن رفتارها ایجاد کنند. این رویکرد نه تنها باعث بهبود رفتار کودک می‌شود، بلکه به تقویت رابطه والد-کودک نیز کمک می‌کند.

روش دیگر، استفاده از تکنیک‌های انضباطی غیرخشونت‌آمیز است. برای مثال، والدین می‌توانند با توضیح دلایل نادرست بودن رفتار کودک و نشان دادن عواقب آن به شیوه‌ای منطقی، کودک را به سمت اصلاح رفتار هدایت کنند. همچنین، والدین می‌توانند به کودک فرصتی برای جبران اشتباهات خود بدهند، به جای آنکه او را به خاطر اشتباهاتش تنبیه کنند.

عوارض تنبیه بدنی کودک و پیامدهای آن

عوارض تنبیه بدنی ممکن است در کودکان به صورت‌های مختلفی بروز پیدا کند. یکی از شایع‌ترین این عوارض، افزایش رفتارهای تهاجمی و خشونت‌آمیز در کودک است. کودکانی که به طور مداوم تنبیه بدنی می‌شوند، ممکن است یاد بگیرند که از خشونت به عنوان یک ابزار برای حل مشکلات استفاده کنند. این موضوع می‌تواند به مشکلات جدی‌تری همچون بروز رفتارهای ضد اجتماعی در دوران نوجوانی و بزرگسالی منجر شود.

از دیگر پیامدهای تنبیه بدنی، کاهش اعتماد به نفس و احساس ناامنی در کودک است. کودکانی که به طور مرتب تنبیه بدنی می‌شوند، ممکن است احساس کنند که ارزشمند نیستند و این موضوع می‌تواند به مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی منجر شود. همچنین، این کودکان ممکن است در ایجاد روابط سالم و موفق در آینده دچار مشکل شوند.

سخن پایانی

با توجه به آثار منفی و زیان‌بار تنبیه بدنی بر کودکان، ضروری است که والدین به جای استفاده از این روش، به دنبال جایگزین‌های مثبت و موثرتر برای تربیت فرزندان خود باشند. آگاهی از روش‌های تربیتی مناسب و مهارت‌های مدیریت رفتار کودک می‌تواند به والدین کمک کند تا در تربیت فرزندان خود موفق‌تر عمل کنند. در نهایت، تربیت با محبت، احترام و درک متقابل، نه تنها به رشد سالم و موفقیت کودک کمک می‌کند، بلکه به ایجاد رابطه‌ای محکم و پایدار بین والدین و فرزندان منجر می‌شود.