پرخاشگری در کودکان، علت و راه های درمان آن

رفتار خشونت ­آمیز در کودکان می­تواند به اشکال مختلفی از جمله، پرخاشگری فیزیکی (مثل ضرب و شتم، لگد زدن، گاز گرفتن)، پرخاشگری کلامی (مثل فریاد زدن، فحش دادن)، پرخاشگری غیرمستقیم (دروغ­گویی در کودکان، طرد دیگران) نمود یابد. لازم به ذکر است که تمام انواع رفتارهای پرخاشگرانه نشان­گر اختلال یا مشکل رفتاری نیستند. به طور مثال، کودکان نوپا ممکن است برای کشف محیط و آزمون و خطا دست به گاز گرفتن اشیاء یا افراد یا پرت کردن و ضربه زدن نمایند. با این حال، در صورتی که رفتار پرخاشگرانه به صورت مکرر و شدید نمود یافته و موجب بروز اختلال در عملکرد روزانه‌­ی کودک گردد، احتمالا نشانه­‌ی وجود اختلالات رفتاری یا هیجانی بوده و نیازمند درمان تخصصی و حرفه­‌ای می­باشد. همچنین از مسائل مهم در سلامت روان کودک است که والدین با درنظر گرفتن شرایط، اصول تربیتی درستی را در نظر خواهند گرفت.

بروز رفتار پرخاشگرانه در کودکان می­ تواند علل بسیار متفاوت و متنوعی داشته باشد که در اینجا به برخی از مهم­ترین آنها اشاره خواهیم داشت.

• تجربه ­ی احساس نارضایتی و خشم:

کودکان ممکن است در مواجهه با احساس نارضایتی و خشم، و به دلیل ناآگاهی از شیوه­ ی بیان سالم این تجربیات، دست به پرخاشگری و بروز رفتار خشونت­ آمیز شوند.

• عدم برخورداری از مهارت­ های اجتماعی:

کودکانی که از مهارت­ های اجتماعی و ارتباطی ضعیفی برخوردار هستند، به دلیل عدم برخورداری از مهارت­ های ارتباطی کارآمد با دیگران و ناتوانی در بیان و ابراز خود به روش صحیح، دچار احساس درماندگی، ناتوانی و در نتیجه خشم و پرخاشگری شوند.

• توجه­ طلبی:

برخی کودکان ممکن است به دلیل تجربه ­ی طردشدگی، به واسطه­ ی رفتار خشونت­ آمیز خود به دنبال جلب توجه و تامین نیازهای خود از سوی دیگران باشند.

• تجربه ­ی اختلالات رفتاری و هیجانی:

تجربه­ ی برخی اختلالات رفتاری و هیجانی نظیر اختلال نقص توجه- بیش ­فعالی (ADHD)، اختلال نافرمانی مقابله ­ای (ODD) و اختلال سلوک (CD) منجر به بروز رفتار پرخاشگرانه و خشونت­ آمیز از سوی کودکان می­گردد.

• صدمه، غفلت، آزار و سوءاستفاده:

کودکانی که غفلت، آزار و انواع مختلفی از سوءاستفاده­ های جسمانی، هیجانی و جنسی را تجربه کرده ­اند ممکن است رفتار خشونت ­آمیز را از خود بروز دهند.

• الگوسازی رفتاری:

کودکان ممکن است رفتارهای خشونت ­آمیز را از والدین، بزرگسالان و یا همسالان خود آموخته و شبیه­ سازی نمایند.

به خاطر داشته باشید که نمود رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان، نشان­گر تجربه ­ی مشکلات رفتاری یا هیجانی پنهان است، و در صورتی که پر تعداد، پایدار و باثبات و البته شدید باشد نیازمند توجه بالینی و کمک حرف ه­ای می­باشد.

مداخلات رفتاری بسیار متنوعی در مواجهه با پرخاشگری کودکان وجود دارد که در اینجا به صورت مختصر به برخی از آنها خواهیم پرداخت.

• تقویت مثبت:

این روش شامل ارائه ­ی پاداش ­هایی نظیر تحسین و توجه، استیکر یا ژتون در مقابل رفتارهای مثبت کودک است. با تقویت رفتار مثبت، فراوانی و شدت این رفتارهای افزایش یافته، و متعاقبا از فراوانی و شدت رفتارهای خشونت ­آمیز و منفی کاسته خواهد شد.

• آموزش روش ­های فرزندپروری (PMT):

والدین می ­توانند با توجه به اصول تربیتی فرزندان روش ­های متنوعی را در مواجهه با رفتار پرخاشگرانه کودک خود آموخته و بکار گیرند. این روش­ ها شامل مواردی نظیر تعیین قونین و انتظارات روشن و واضح از کودک، استفاده از عواقب رفتاری مشخص در مقابل رفتارهای ناخوشایند و خشونت­ آمیز، و ارائه­ی توجه و تقویت در مقابل رفتارهای مناسب و مورد انتظار از کودک می­ باشند.

• آموزش مهارت­ های اجتماعی:

کودکانی که با انواع مختلفی از رفتارهای خشونت ­آمیز دست و پنجه نرم می­کنند، می­ توانند از یادگیری مهارت­ های اجتماعی نظیر حل مساله، مهارت­های ارتباطی و … بهره ببرند. آموزش مهارت­ های اجتماعی می­تواند کودکان را در یادگیری راهبردهای جایگزین برای بیان احساسات و تعامل با دیگران یاری دهند.

• درمان شناختی-رفتاری (CBT):

درمان شناختی-رفتاری بر تشخیص، شناسایی و تغییر افکار، احساسات و رفتارهای منفی و ناکارآمد تمرکز دارد. این روش می ­تواند در راستای شناسایی عامل محرک رفتار خشونت­ آمیز، شناسایی شناخت­ها و افکار منفی و ناکارآمد، و رفتارهای خشونت ­آمیز و نتایج ناشی از آنها، و همچنین جایگزین نمودن افکار سازنده و توسعه­ ی مهارت­ های مقابله ­ای مدیریت افکار، احساسات و رفتارها کاربردی باشد.

والدین می‌توانند نقش مهمی در حمایت از کودکان خود در فرایند بهبود رفتار خشونت‌آمیز ایفا کنند. در ادامه چند نکته در جهت ارائه­ ی بهترین روش­ ها حمایت­گری از سوی والدین در جریان این فرایند ارائه شده است:

۱. آرامش خود را حفظ کنید:

والدین بایستی به یاد داشته باشند که در هنگام بروز رفتار خشونت‌آمیز کودک آرامش خود را حفظ نمایند. درصورتی که والدین عصبانی یا ناراحت شوند و آن را مستقیما به کودک خود ابراز نمایند، وضعیت را تشدید کرده و باعث سخت شدن بهبود رفتار کودک خواهند شد.

۲. حفظ پایداری و ثبات:

حفظ شرایط پایدار نقش مهمی در بهبود رفتار خشونت‌آمیز کودکان ایفا خواهد کرد. والدین باید قوانین و عواقب روشنی را برای رفتار خشونت‌آمیز تعیین کرده و به صورت پایدار آن‌ها را اجرا نمایند. این امر موجب می­گردد که کودکان از آنچه که از آن‌ها انتظار می‌رود آگاه گشته و عواقب رفتار خود و نادیده گرفتن این قوانین را شناسایی نمایند.

۳. توجه مثبت:

کودکان اغلب با نشان دادن رفتار خشونت‌آمیز به دنبال جلب توجه از سوی سایرین هستند، حتی اگر این توجه کاملا منفی و ناخوشایند باشد. والدین می‌توانند این مسئله را با ارائه توجه مثبت جایگزین به رفتار مناسب کودکان بهبود بخشند. این توجه می‌تواند شامل تحسین رفتار مثبت کودکان، گذراندن وقت کیفی با آن‌ها و شرکت در فعالیت‌هایی باشد که از آنها لذت می‌برند.

۴. شناسایی علت اصلی رفتار:

رفتار خشونت‌آمیز می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند استرس، اضطراب و تروما باشد. والدین می‌توانند با شناسایی وآگاهی از علت اصلی رفتار کودکان خود، عامل محرک و تداوم ­بخش آنها را شناسایی و رفع نمایند. برای شناسایی علت های استرس در کودکان میتوانید نوشته زیر از مجله منکا را بخوانید:

استرس در کودکان، دلایل و راهکارهایی برای درمان آن 

۵. در صورت نیاز کمک حرفه‌ای متخصص را دریافت نمایید:

هنگامی که رفتار خشونت‌آمیز کودک به صورت مداوم یا شدید باشد، ممکن است نیاز به دریافت کمک حرفه‌ای داشته باشید. یک فرد متخصص در زمینه سلامت روان می‌تواند علت اصلی رفتار خشونت‌آمیز کودک را شناسایی کرده و برنامه‌ای برای بهبود آن تدوین نماید.

در مجموع، مهمترین چیزی که والدین می‌توانند در فرایند بهبود رفتار خشونت‌آمیز کودکانشان انجام دهند، صبر، پایداری و حمایت مداوم و پایدار است. با حمایت و مداخلات مناسب، کودکان می‌توانند یاد بگیرند که چگونه رفتار خود را با رویکرد مثبت مدیریت و اصلاح نمایند.