شب ادراری در کودکان معمولاً موضوعی است که ممکن است برای والدین نگران‌کننده باشد. این وضعیت میتواند بر روی کیفیت زندگی کودکان و خانواده‌ها تأثیر گذار باشد. در این مقاله به بررسی علل، تشخیص و راه‌حل‌های موجود برای مدیریت و درمان شب ادراری در کودکان می‌پردازیم. یک رو تختی خیس یا لباس بچه خیس شده و نگاه‌های یک کودک خجالت زده که به والدینش پیغامی آشنا و نگران کننده میدهد، صحنهای آشنا در برخی از خانهها است. این موضوع یکی از عوامل بروز و خلق استرس در کودکان است. اگر درگیر این معضل هستید، این مطلب جامع و کامل به احتمال زیاد میتواند راهگشا باشد اما مهمتر از همه این موارد، مراجعه به پزشک متخصص و روانشناس کاربلد در این حوزه است.
اختلال شب ادراری کودکان چیست؟
شب ادراری در کودکان در یک نگاه کلی و اولیه یک وضعیت طبیعی است که ممکن است در طی رشد و توسعه ذهنی و فردی آنها رخ دهد. این وضعیت، که به طور عمومی به عنوان « بیاختیاری ادرار شبانه» یا «اختلال ادرار در شب» و یا «ناشکیبایی در ادرار» نیز شناخته میشود، به معنای دفع ادرار در خواب در سنینی است که کودکان به طور معمول قادر به کنترل ادرار شبانه خود نیستند.
البته این اختلال به معنای دفع ادرار بدون داشتن کنترل و طول شب و هنگام خواب است. این امر اگر در بازه سنی واقع شود که کودک به لحاظ رشدی دارای توانایی کنترل ادرار در طول شب است، باید مورد نگرانی والدین واقع شود و دغدغه آنها باشد. استقلال در کودکان، به معنای توانایی کودک برای انجام وظایف و فعالیت‌های روزمره خود بدون وابستگی به دیگران است. در ارتباط با شب ادراری، استقلال میتواند به طور مستقیم تحت تأثیر قرار بگیرد.
فراموش نکنید که اگر پزشک خانواده یا پزشک کودک شما به شما توصیه کرده است که به دلیل شب ادراری به مشاوره پزشکی مراجعه کنید، بهتر است این توصیه را رعایت کنید و از او راهنمایی بیشتری درباره مسیر درمانی بخواهید.
به طور کلی، بیش فعالی کودک مستقیماً با شب ادراری رابطه مستقیمی ندارد. با این حال، برخی از تحقیقات نشان داده است که بیش فعالی و اختلالات رفتاری در کودکان میتواند با شب ادراری همراه باشد یا به عنوان یک عامل مؤثر در افزایش احتمال شب ادراری مورد نظر باشد.
انواع شب ادراری در کودکان
شب ادراری در کودکان به طور عمده در دو دسته تقسیم میشود: اولیه و ثانویه.
شب ادراری اولیه
در این نوع از شب ادراری، کودک از قبل توانایی کنترل ادرار در زمانهای دیگر را دارا بوده ولی هنوز نمی‌تواند در طول شب و خواب، خودش را کنترل کند. این نوع شب ادراری ممکن است به علت عوامل فیزیولوژیکی، عوامل ژنتیکی و یا عوامل روانی رخ بدهد.
- شب ادراری فیزیولوژیکی ناشی از توسعه ناقص عضلات مثانه یا سیگنال‌های ناقص بین مغز و مثانه است.
- شب ادراری ژنتیکی: در برخی خانواده‌ها، شب ادراری به طور ژنتیکی به ارث رسیده و رخ میدهد.
- شب ادراری روانی: استرس، اضطراب یا رویدادهای غیرعادی ممکن است عامل شب ادراری در کودکان باشد.
شب ادراری ثانویه
در این نوع از شب ادراری، کودک پیش‌تر قادر به کنترل ادرار بوده اما بعداً از کنترل ادرار در زمان خواب خود دچار مشکل میشود. علل این نوع از شب ادراری در کودکان ممکن است شامل عوامل فیزیولوژیکی (مشکلات مثانه، سیستم ادراری، یا تغییرات در ساختار بدنی)، عوامل محیطی (مثلاً مصرف مایعات بیش از حد قبل از خواب یا مواجه شدن با مواد محرک مثل کافئین) و یا عوامل پزشکی (مانند التهاب ادراری، دیابت، یا عوارض داروها) باشد.
تشخیص و مدیریت مناسب انواع شب ادراری بستگی به شناخت دقیق علت آن دارد، بنابراین مشاوره با پزشک درمان‌کننده مهم است. در این میان نقش والدین کنترلگر در مدیریت و رفع مشکل شب ادراری کودکان بسیار مهم است. والدین با ارائه حمایت، تشویق، و راهنمایی مناسب میتوانند به کودکان کمک کنند تا با موفقیت این وضعیت را مدیریت کنند.
علائم شب ادراری در کودکان
علائم شب ادراری در کودکان ممکن است متفاوت و بسته به علت و نوع شب ادراری، متغیر باشد. طبیعی است که مهمترین علامت شب ادراری، ادرار در شب است و البته این قبل از آن که خنده دار یا بسیار بدیهی باشد، یادآور استرس پدر و مادر و نگاه های نگران کودک است.
در چنین شرایطی، ادرار کردن در شب به طور مرتب و مکرر رخ میدهد، حتی پس از سنی که باید بتوانند ادرار خود را در طول شب کنترل کنند. برخی از کودکان ممکن است با علائم دیگری همراه باشند مانند التهاب ادراری، درد یا سوزش در زمان ادرار کردن، یا فشار در محدوده مثانه.
اختلال در خواب هم در پس شب ادراری برای کودکان پیش میآید و در طول روز معمولا خواب آلوده هستند.
علت شب ادراری در کودکان
بررسی علت شب ادراری در کودکان تخصصی است و خود والدین معمولا در تحلیل این علل دچار مشکل میشوند. در هر حال برخی از مشاهدات میتواند والدین را برای بررسی بیشتر این فرآیند مجاب کند.
-
ریشه‌های فیزیولوژیکی:
برخی از کودکان ممکن است به دلایل فیزیولوژیکی مانند تاخیر در توسعه عضلات کمر و مثانه، تولید بیش از حد ادرار در شب یا عوارض جراحی در منطقه مثانه، شب ادراری داشته باشند.
-
عوامل روانی:
استرس، اضطراب، تغییرات در زندگی خانوادگی (مانند انتقال به خانه جدید یا تغییرات در محیط مدرسه) میتوانند به عنوان عوامل روانی موثر در شب ادراری باشند.
-
عوامل ژنتیکی:
مطالعات نشان می‌دهند که شب ادراری ممکن است به ارث برده شود که در برخی خانواده‌ها بیشتر دیده میشود و هرگز محیطی نیست.
-
عوامل محیطی:
مصرف مایعات بیش از حد در ساعات شب، مصرف آب یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین، و یا عدم دسترسی آسان به توالت میتواند عوامل محیطی موثر در شب ادراری باشند.
شب ادراری در کودکان ممکن است مسئله‌ای نگران‌کننده برای والدین باشد، اما در اغلب موارد، با رویکردهای مدیریتی مناسب، میتوان این مشکل را کنترل کرد. اهمیت تشخیص دقیق و مدیریت مناسب این وضعیت نباید مورد غفلت والدین باشد و در صورت لزوم، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید تا راه حل مناسب برای موقعیت خاص کودک شما مشخص شود.
برخی از بیماری‌های زمینهای و شرایط جسمانی احتمال بزرگ شدن یا تغییر شکل مثانه را بیشتر میکنند:
- دیابت (Diabetes)
- چاقی مفرط
- ام اس MS
- فلج
- سایر بیماری‌های عصبی و آسیب‌های نخاعی
- افرادی که در معرض درمان با اشعه قرار دارند
تا چه سنی شب ادراری در کودکان طبیعی است؟
شب ادراری در کودکان به طور عمومی ممکن است تا سن خاصی ادامه داشته باشد و در برخی از موارد، حتی پس از سنین کودکی نیز ادامه پیدا کند. این وضعیت به عنوان یک رفتار طبیعی در برخی از کودکان تلقی میشود و به نوعی از گذراندن فرآیند رشد و توسعه طبیعی آنها است. اما، تا حدودی میتوان گفت که برای بیشتر کودکان، کنترل کامل ادرار در شب تا سن حدود ۵-۶ سالگی به طور طبیعی تشکیل میشود.
حدود ۱۵٪ از کودکان در سن شش سالگی همچنان با شب ادراری روبرو هستند. اگر کودک شما بعد از سن پنج یا شش سالگی همچنان با شب ادراری مواجه است و این وضعیت برای شما یا خود کودک اختلالی از نظر عملکرد روزانه، استرس یا اضطراب باشد، بهتر است با پزشک متخصص یا مشاور متخصص کودکان مشورت کنید.
آیا برای شب ادراری در کودکان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اغلب کودکان به تنهایی از مشکل شب ادراری گذر میکنند، اما با این حال برخی از آنها نیز نیاز به کمک دارند. در برخی موارد، شب ادراری ممکن است نشانه یک بیماری زمینهای باشد که نیاز به مراقبت پزشکی دارد.
اگر این حالت‌ها پیش بیاید باید حتما و به سرعت به پزشک مراجعه کرد و برخی آزمایش‌ها را انجام داد:
- کودک شما همچنان پس از ۷ سالگی تخت خود را خیس میکند.
- کودک شما پس از چند ماه خشک ماندن در طول شب شروع به خیس کردن تخت خود میکند.
- کودک شما علاوه بر خیس کردن رختخواب، هنگام دفع ادرار احساس درد داشته، اغلب مواقع تشنه است، ادرار صورتی یا قرمز رنگ دارد، بافت مدفوع او سفت است یا در طول شب خروپف میکند.
علت قطعی شب ادراری همچنان مشخص نیست. اما مسائل متعددی وجود دارند که ممکن است در این میان نقش داشته باشند:
- حجم کوچک مثانه کودک شما به این دلیل که ممکن است به اندازه کافی رشد نکرده باشد و در نتیجه قادر نیست که تمام حجم ادرار تولید شده در طول شب را در خود نگاه دارد.
- عدم آگاهی از پر بودن مثانه به دلیل بلوغ و رشد دیررس اعصاب کنترلکننده مثانه، گاهی نیز مثانه پر است اما پیام عصبی در جهت تخلیه به مغز کودک صادر نمیشود. این امر به ویژه در مواردی که کودک شما خواب عمیقی داشته باشد بسیار صادقتر است.
- عدم تعادل هورمونی در دوران کودکی، در برخی از کودکان هورمون ADH که باعث کاهش میزان ادرار در طول شب میشود، به درستی و به میزان کافی ترشح نمیشود.
- عفونت مجاری ادراری: این عفونت که UTI نیز نامیده میشود، میتواند کنترل دفع ادرار را برای کودک شما دشوار کند. علائم این عفونت ممکن است شامل خیس کردن رختخواب، خیس شدن در طول روز (بیاختیاری)، دفع مکرر ادرار، ادرار قرمز یا صورتی رنگ و بروز درد هنگام دفع ادرار باشد.
- دیابت: خیس کردن ناگهانی رختخواب برای کودکی که معمولاً در طول شب خشک میماند، ممکن است اولین علامت دیابت باشد. علائم دیگر ممکن است شامل دفع مقادیر زیادی ادرار در یک بازه زمانی (افزایش حجم ادرار)، افزایش میزان تشنگی، خستگی مفرط و کاهش وزن با وجود اشتهای خوب، باشد.
- یبوست مداوم: کودکی که دارای یبوست است به دفعات کافی دفع نداشته و ممکن است مدفوع او سفت و خشک نیز باشد. هنگامی که یبوست طولانی مدت باشد، عضلات درگیر در دفع ادرار و مدفوع به خوبی کار نخواهند کرد. و این به خودی خود نیز با شب ادراری در ارتباط است.
- مشکل در دستگاه ادراری یا سیستم عصبی: شب ادراری به ندرت به اشکال در ساختار دستگاه ادراری یا سیستم عصبی مربوط میشود.
نگران چه شرایطی باشیم
رفتن به پزشک برای مشاوره و درمان شب ادراری در کودکان میتواند در شرایط زیر توصیه میشود:
- سن بالای پنج سال: در بیشتر موارد، شب ادراری در کودکان تا سن پنج سال ممکن است طبیعی باشد. اما اگر کودک شما بیش از پنج سال دارد و هنوز از شب ادراری رنج می‌برد، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
- شدت مشکل: اگر شب ادراری به گونه‌ای است که موجب اختلال در کیفیت زندگی کودک یا خانواده میشود، به عنوان مثال اگر کودک شما برای کنترل شب ادراری به پوشک نیاز دارد یا با استرس و اضطراب مواجه است، به پزشک مراجعه کنید.
- علایم همراه: اگر همراه با شب ادراری علایم دیگری وجود دارد، مانند التهاب ادراری، خشکی دهان یا درد در زمان ادرار کردن، نیاز به ارزیابی پزشکی دارید.
- نگرانی والدین: اگر به هر دلیلی نگرانی و استرس خاصی درباره شب ادراری کودک دارید، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
همچنین، اگر پزشک خانواده یا پزشک کودک شما به شما توصیه کرده است که به دلیل شب ادراری به مشاوره پزشکی مراجعه کنید، بهتر است این توصیه را رعایت کنید و از او راهنمایی بیشتری درباره مسیر درمانی بخواهید. گروه منکا با بهره گیری از تیم مجرب و دلسوز خود در چنین شرایطی آماده ارائه مشاوره و راهکار کاربردی به والدین گرامی است.
تشخیص شب ادراری چگونه انجام میشود؟
متخصصین مراقبتهای بهداشت میتوانند علت اصلی شب ادراری را بسته به وضعیت کودک شما بررسی کنند. در ادامه برنامه درمانی را میتوان بر اساس موارد زیر تدوین کرد:
معاینه بدنی کودک
- بحث در مورد علائم، چگونگی و میزان مصرف مایعات، سابقه خانوادگی، عادات روده و مثانه، و مشکلات ناشی از شب ادراری.
- آزمایش ادرار برای بررسی علائم عفونت یا ابتلا به دیابت.
- اشعه ایکس یا سایر آزمایشات تصویربرداری از کلیه یا مثانه برای بررسی ساختار مجاری ادراری.
- سایر انواع آزمایش‌ها یا ارزیابی مجاری ادراری، در صورت نیاز
رفتار
اغلب کودکان به تنهایی و بدون نیاز به مداخله از شب ادراری گذر میکنند. اما در صورتی که این اتفاق همچنان ادامه داشت و در صورت نیاز به درمان، در مورد گزینههای درمانی مختلف با متخصص مراقبتهای بهداشتی فرزندتان مشورت کنید. تغییر سبک زندگی عموما از اولین راههای پیشنهادی توسط متخصصین است. تغییرات عموما شامل عدم مصرف کافئین، محدود کردن مایعات در عصر و دفع ادرار درست قبل از خواب است.
در صورتی که تغییرات سبک زندگی موفقیت آمیز نبود یا در مواردی که کودک شما از خیس کردن تخت بسیار ناراحت یا نگران بود، درمانهای دیگر میتوانند مفید باشند. در صورتی که علل زمینهای مانند یبوست یا آپنه خواب، موجب بروز شب ادراری باشند نیز شما باید با یک متخصص مراقبتهای بهداشتی مشورت کنید. گزینههای درمان شب ادراری میتواند شامل زنگ هشدارهای رطوبت و یا دارو درمانی باشد.
زنگ هشدار رطوبت
این دستگاههای کوچک با باتری به یک پد حساس به رطوبت روی لباس خواب یا ملحفه کودک شما متصل میشوند. هنگامی که پد رطوبت را حس میکند، زنگ هشدار به صدا در میآید و شما و کودک را آگاه میسازد. شما میتوانید این هشدار دهندههای رطوبت را بدون نسخه از اکثر داروخانهها خریداری کنید. در صورتی که قصد دارید از زنگ هشدار رطوبت استفاده کنید، باید به کودک زمان بدهید. اغلب ۱ تا ۳ ماه طول میکشد تا به پاسخ مورد نظر دست پیدا کنید.
دارودرمانی
در صورتی که تغییرات سبک زندگی به خشک ماندن کودک شما کمکی نکرد، ممکن است استفاده از داروها و درمان از طریق دارو به شما پیشنهاد شود. انواع خاصی از داروها میتوانند شامل وارد زیر باشند:
- داروی دسموپرسین (DDAVP) که حجم ادرار تولید شده در طول شب را کاهش میدهد. اما باید توجه داشته باشید که نوشیدن مایعات بیش از حد همراه با دارو میتواند مشکلاتی را نیز ایجاد کند. اگر کودک شما علائمی مانند تب، اسهال یا حالت تهوع دارد، از دسموپرسین استفاده نکنید. حتما دستورالعمل استفاده از این دارو را به دقت دنبال کنید. دسموپرسین تنها برای کودکان ۶ سال یا سنین بالاتر تجویز میشود.
- داروی آنتی کولینرژیک مانند اکسی بوتینین (Ditropan XL) در مواردی که کودک شما مثانه با حجم کوچکی دارد، به کاهش انقباضات مثانه و همچنین کاهش میزان ادرار در مثانه کمک خواهد کرد. این دارو در مواقعی که بیاختیاری در طول روز نیز تداوم دارد، میتواند بسیار کاربردیتر باشد. داروی اکسی بوتینین معمولاً همراه با سایر داروها مورد استفاده میگیرد.
نتیجه گیری
شب ادراری در کودکان ممکن است برای والدین و کودکان مشکلی جدی و دغدغه‌ای عمیق باشد، اما با تشخیص صحیح و مدیریت مناسب، بسیاری از موارد میتواند کنترل شود. اهمیت توجه به علل مختلف و انجام مراقبتهای لازم برای بهبودی وضعیت کودکان و کیفیت زندگی خانواده نباید مورد غفلت واقع شود. در صورتی که شب ادراری به مدت طولانی ادامه داشته و با تغییرات زندگی کودکان و خانواده تطابق نداشته باشد، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کرده و مشورت بگیرید.