تروما در کودکان یک ناهنجاری جدی و تهدیدی مهم برای سلامت روان آنها محسوب می‌شود. کودکان در پی یک رویداد ناراحت کننده و یا فقدان و از دست دادن فردی که نسبت به آن دلبستگی شدید دارند یا فردی که در زندگی آنها، نزدیک و صمیمی است، دچار تروما یا آسیب میشوند.
ما به خوبی میدانیم که والدین و معلمان تمام تلاش خود را میکنند تا به کودکان کاربرد روشهای سالم مواجهه با غم و اندوه و اضطراب را بیاموزند. در این مقاله نیز نکاتی را در مورد کاربردیترین روشهای مدیریت هیجان و حرف زدن با کودک به ویژه کودکی که دچار آسیب است، ارائه کرده‌ایم. مطمئناً انجام این کار آسان نخواهد بود، اما تفاوت بزرگی در زندگی کودکان ایجاد خواهد کرد.
بهتر است بدانید که برخی از کودکان بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به اثرات طولانی مدت و علائم مرتبط با یک رویداد ناراحت کننده هستند، از جمله میتوان به کودکانی اشاره داشت که دوستان نزدیک یا همکلاسی خود را از دست داده و یا آنهایی که این رویداد یا فقدان را به گونهای خاص احساس و تجربه کرده و به یاد می‌آورند. در این میان اصول تربیت فرزند اهمیت فراوانی داشته و مهم است که پدر و مادر چگونه کودک خود را برای چنین تجربه‌های احتمالی آماده کرده باشند.
تروما در کودکان به چه معناست؟
رویداد آسیب‌زا یا تروماتیک، رویداد ترسناک یا خشونت‌آمیزی است که زندگی یا ماهیت جسمی یا موجودیت کودک را تهدید میکند.
تروما کودکی به عنوان یک تجربه ناگفته و پنهان، میتواند تأثیرات ژنتیکی، اجتماعی، و فردی را در زندگی فرد به همراه داشته باشد. تروما در کودکان به معنای تجربه‌هایی است که باعث ایجاد استرس ناشی از خطر، ترس، یا تهدید برای سلامت روانی و جسمی فرد می‌شود. این تجربه‌ها می‌توانند شامل حوادث متنوعی مانند تصادفات، آزار و اذیت، جنگ، طلاق و موارد مشابه باشند.
جری بابریک، دکترای روانشناس خاطر نشان میکند که چگونگی تجربه یک رویداد آسیب زا از منظر کودک و چگونگی واکنش اطرافیان او به این موضوع، بر میزان تاثیرگذاری این رویداد آسیب زا موثر خواهد بود. هنگامی که خانواده بدون آمادگی و به طور کاملا ناگهانی با یک رویداد مواجه میشوند، قطعا غافلگیر شده و همین امر میتواند بر فرزندان تأثیر قابل توجهی بگذارد.
نقش والدین در ایجاد تروما کودکان
والدین به عنوان افراد مهم و برجسته در زندگی کودکان، نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری تروما دارند. روابط نامناسب بین والدین، نبود عنصر حمایت، عدم توجه به نیازهای اساسی کودک، بی اخلاقی و گاهی حتی سوءاستفاده جسمی یا روحی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به ایجاد تروما در کودکان منجر شوند. علاوه بر این، والدینی که خود دچار مشکلات روانی یا اعتیاد هستند نیز می‌توانند بر تجربه ترومای کودکان تأثیر بگذارند.
در این میان موسساتی که در حوزه استعدادیابی کودکان نقش ایفا میکنند، تعیین کننده و راه گشا خواهند بود. والدین می‌توانند با مراجعه به این مراکز، اطلاعات و آگاهی بیشتری در این حوزه کسب کنند.
نشانه های تروما در کودکان
تجربه ترومای کودکان میتواند با تغییرات رفتاری، احساساتی، و فیزیولوژیکی همراه باشد. برخی از نشانه‌های معمول شامل اضطراب، ترس بیش از حد، اختلالات خواب، افسردگی، عصبانیت، مشکلات توجه و یادگیری، افزایش فشار خون، درد مزمن، و مشکلات گوارشی می‌باشند. علاوه بر این، کودکان ممکن است به شکل‌های مختلف از آسیب زدن به خود مانند بریدگی یا سوزاندن پوست دست و غیره بهره ببرند که بسیار خطرناک خواهد بود.
کودکان در موارد شدید، ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شوند، اما حتی علائم سطحی تر بدون حضور در طول اختلال استرس پس از سانحه PTSD نیز میتواند بر زندگی روزمره و احساس شادی کودک تاثیر قابل توجهی بگذارد.
سطح فکری و هوش کودکان را هرگز دست کم نگیرید. در این خصوص بد نیست مقاله درباره انواع هوش در کودکان را نیز زیر ذره بین بگیرید. کودکان باهوش بوده و محیط خود را مدام تحلیل میکنند.
تمرکز بیش از حد درباره مرگ و آسیب
یکی از نشانه‌های رایج PTSD یا واکنش‌های شبه PTSD چیزی است که دکتر بابریک آن را «تمرکز بیش از حد بر مرگ و میر یا آسیب» می‌نامد. بهتر است بگوییم در حالی که برخی از کودکان به طور قابل توجهی دچار بیماری میشوند و ترس از آسیب و یا مرگ را تجربه میکنند، برخی دیگر این آسیب ها را به ندرت تجربه میکنند.
در نتیجه گروه اول نسبت به سلامت خود و خانواده و خطرات و آسیب ها حساس تر و گوش به زنگ تر خواهند بود. در مورد بلایای طبیعی نیز، وقوع حوادث، تجربه رویدادهای آسیب زای قبلی یا مواجهه با اخبار ناراحت کننده و سایر منابع آسیب زا میتواند فرد را نسبت به تروما آسیب پذیرتر کند.
مشکلات خواب، تغذیه، خشم و پرخاشگری
برخی از علائم تروما در کودکان (و بزرگسالان) دقیقا شبیه به علائم موجود در افسردگی است، از جمله این علائم میتوان به خواب زیاد یا کم، از دست دادن اشتها یا پرخوری، تحریک پذیری و عصبانیت غیر قابل توجیح و مشکلات تمرکز بر فعالیت های روزمره، پروژه ها، کار مدرسه و گفتوگو اشاره داشت. گاهی اوقات نیز علائم تروما بیشتر از افسردگی شبیه به علائم موجود در اختلالات اضطرابی نظیر اضطراب وسواس گونه یا فراگیر، دشواری در جدایی از والدین (اضطراب جدایی) و غیره هستند.
اجتناب از مدرسه
هنگامی که یک رویداد آسیب زا با مدرسه در ارتباط است، رویدادهایی نظیر از دست دادن همکلاسی ها یا مواجهه با خشونت در مدرسه (قلدری)، یک واکنش ناسالم ممکن است شامل اجتناب از حضور یا مشارکت در مدرسه باشد. همانطور که دکتر بابریک خاطرنشان میکند، مدرسه جایی است که بیشترین و بالاترین میزان یادآوری وقایع گذشته در طول حضور در آن خواهد بود.
در حالی که دوره‌های افسردگی، تشدید اضطراب، مشکلات خواب و تغذیه، و همچنین فلش بک ها یا تثبیت حافظه ممکن است گذرا باشند، اجتناب از مدرسه نشانه واضحی است که به ما میگوید آسیب همچنان باقی مانده و تداوم یافته است. در این مرحله است که والدین باید از نشانه ها آگاه بوده و به آنها، شدت و فراوانیشان دقت داشته و در صورت تداوم آنها به متخصص مراجعه کنند.
تجربه استرس و تروما می تواند در دختران و پسران کاملا یا تا حدودی متفاوت ظاهر شود. اگرچه این امر همواره یکسان و مشابه نیست، اما پسرها اغلب سریع‌تر و با شدت و خشم بیشتری واکنش نشان می‌دهند، در حالی که دختران ممکن است واکنش‌های تاخیری داشته باشند و بیشتر نشانه¬های مرتبط با آسیب را درونی کنند.
روش های درمان ترومای کودکان
درمان ترومای کودکان نیازمند رویکردهای گوناگونی است که شامل مشاوره روان‌شناختی، درمان دارویی، مداخلات خانواده و روشهای تنظیم استرس مانند مدیتیشن و تکنیک‌های تنفس عمیق می‌شود. برای موفقیت در فرآیند درمان، ارتباط مؤثر بین کودک، والدین و متخصصین حیاتی است.
احساس غم نرمال
دکتر Bubrick بر این باور است که: هر فردی با شدت و کیفیت متفاوتی غم را تجربه میکند و ابراز واکنش فوری و شدید یا فقدان آن نشان‌دهنده وجود آسیب یا مشکل در تجربه و ابراز هیجانات است. اگر به نظر می‌رسد کودکی در حال حاضر به روشی درست با این وضعیت کنار آمده است، کافی نیست و کودک ممکن است در آینده دچار آسیب هایی شود. بنابراین نوع واکنش فرد در زمان آسیب به تنهایی به معنای مقابله کارآمد نیست و نوع مقابله در طول زمان تعیین کننده است.
برخی از مهمترین علائم و نشانه‌های تروما در کودکان به قرار زیر است:
- احساس غم
- عصبانیت
- ترس
- احساس گناه
- پریشانی
- خشم،تغییرات خلقی
- اضطراب
- انزوا و دوری از جمع
- احساس بی‌پناهی
نتیجه گیری
تروما در کودکان میتواند بر روی زندگی فرد به طور قابل توجهی تأثیر بگذارد و بدیهی است که یکی از مهمترین اختلالات روانی در کودکان محسوب شود. این فرآیند نیازمند شناسایی و درمان صحیح است. والدین با ایجاد یک محیط حمایتی و پشتیبانی، و با استفاده از روشهای موثر در مدیریت استرس، می‌توانند به ایجاد بهبودی در تجربه کودکان از تروما کمک کنند. از طرف دیگر، متخصصین بهداشت روانی و پزشکان نیز می‌توانند با ارائه درمان‌های مناسب و پیگیری دقیق، به بهبود وضعیت روانی و جسمی کودکان مبتلا به تروما نقش داشته باشند.