اختلال پایکا در کودکان یکی از نگران کننده ترین ناهنجاری‌های رفتاری است که والدین را به دردسر جدی و عمیقی دچار می‌کند. در همین ابتدای راه تاکید کنیم که پایکا یک کابوس نیست، با در نظر گرفتن چند فرض و پیش شرط، می‌توان گفت که درمان دارد و راهکارهایی برای کنترل و کنار زدن این ناهنجاری وجود دارد. اختلالات روانی در کودکان بسیار اهمیت دارند و باید از سوی والدین جدی گرفته شود.
والدین گرامی هرگز نباید در این حوزه، امید خود را از دست بدهند. در این مقاله تلاش می‌کنیم همه چیز درباره اختلال پایکا را با شما به اشتراک بگذاریم.
اختلال پایکا چیست؟
اختلال پایکا نوعی اختلال خوردن است که در آن فرد به طور اجباری یا ظاهرا عمدی، چیزهایی را می‌خورد که خوراکی نیستند و فاقد هرگونه ارزش غذایی بوده و بدون هدف تغذیه مصرف می‌شوند.
دیگرخواری یا اختلال پایکا (Pica) یک اختلال رفتاری است که در آن فرد نیازمندی به خوردن مواد غیرخوراکی، مانند خاک، گِل، مواد پلاستیکی، مداد، آهن و غیره، را تجربه می‌کند. این اختلال معمولاً در کودکان و نوجوانان اتفاق می‌افتد، اما ممکن است در بزرگسالان نیز دیده شود.
این اختلال ممکن است به عوامل مختلفی مانند نقص یا کمبود مواد مغذی، نیاز به تجربه حسی جدید، اضطراب، تنهایی، کمبود توجه و یا اختلالات توسعه‌ای مرتبط با بیماری‌ها یا اختلالات روانی مرتبط باشد.
درمان اختلال پایکا معمولاً شامل یک تیم چند رشته‌ای از متخصصان مانند پزشکان، روانشناسان و متخصصان تغذیه است. این درمان ممکن است شامل مداخلات مختلفی مانند مشاوره روانشناختی، تغذیه‌ای و رفتاری، مصرف مکمل‌های غذایی و ایجاد محدودیت‌های امنیتی برای جلوگیری از دسترسی به مواد غیرخوراکی باشد.
پرنده‌ای که چیزهای غیر عادی می‌خورد!
پیکا یا پایکا ممکن است بسته به زمان و دلیل انجام آن، طبیعی و بی‌ضرر باشد. با این حال، اگر فرد مبتلا به این اختلال ماده‌ای سمی یا خطرناک بخورد، می‌تواند دچار مشکلات بزرگی شود. پایکا که “PIKE ah” تلفظ می‌شود، نام خود را از یک گونه پرنده به نام زاغ اوراسیا گرفته است. این پرنده به خوردن اشیاء غیرعادی شهرت دارد.
دلایل بروز اختلال پایکا
در فرآیند آشنایی با اصول تربیت فرزند، مهم است که کل رفتار را زیر ذره بین بگیریم. هر اختلالی ممکن است یک چند راهی پیچیده را مقابل والدین قرار بدهد. اختلال پایکا دارای دلایل متعددی است که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد:
- کمبود مواد مغذی و حیاتی بدن: کمبود برخی از مواد مغذی مهم در بدن مانند آهن، روی، مواد مهم معدنی و یا مواد غذایی حیاتی می‌تواند باعث شود که فرد نیاز به خوردن مواد غیرخوراکی را تجربه کند.
- نیاز به تجربه حسی جدید: برخی از افراد به دلیل عدم تجربه حسی کافی ممکن است به خوردن مواد غیرخوراکی روی بیاورند و این کار را برای تجربه حسی جدید انجام دهند.
- اضطراب و استرس: افراد ممکن است در شرایط استرس‌زا یا اضطرابی باشند که موجب شود این رفتار عجیب و غیر قابل هضم را نشان دهند.
- اختلالات روانی: برخی از اختلالات روانی مانند اختلالات اضطرابی، اختلال فراخوردهای غذایی و اختلالات خلقی می‌تواند به بروز این اختلال منجر شود.
- اختلالات توسعه‌ای: افرادی که دارای برخی از اختلالات توسعه‌ای مانند اختلال آسپرگر Asperger syndrome، اختلالات حرکتی و یا اختلالات حسی هستند، ممکن است کششی به این نوع رفتار داشته باشند.
- محیط خانگی: محیط خانگی و رفتارهای خانوادگی می‌تواند نقش مهمی در بروز این اختلال داشته باشد، به عنوان مثال اگر فرد در محیطی باشد که مواد غیرخوراکی به راحتی در دسترس باشند، ممکن است به این رفتار عجیب روی بیاورد.
درک عواملی که می‌توانند باعث بروز اختلال پایکا شوند، می‌تواند به متخصصین در تشخیص، مداخله و درمان این اختلال کمک کند.
افراد مبتلا به اختلال پایکا چه می‌خورند؟
افراد مبتلا به اختلال پایکا عادت دارند که مواد غیرخوراکی و غیرمعمول را بخورند. این مواد ممکن است شامل اقلامی مانند خاک، گل، مواد پلاستیکی، مداد، آهن، زغال، خاک نان، آجر خمیر، یا هر نوع ماده غیرخوراکی دیگری باشد.
به طور کلی، افراد مبتلا به اختلال پایکا ممکن است هر نوع ماده غیرخوراکی را بخورند که به دلایل مختلف مانند نیاز به تجربه حسی جدید، نیاز به تغذیه‌ای خاص، اضطراب یا اختلالات روانی مرتبط باشد. مهم است که تا حد امکان از بروز خطرات جدی ناشی از خوردن مواد غیرخوراکی جلوگیری شود. درمان اختلال پایکا شامل مشاوره روانشناختی، مشاوره تغذیه‌ای، و مصرف مکمل‌های غذایی می‌شود تا بهبود وضعیت افراد مبتلا به این اختلال ایجاد شود.
اختلال پایکا چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
پایکا ممکن است برای هر فردی در هر سنی اتفاق بیفتد اما غالبا در سه گروه خاص از افراد نمود پیدا می‌کند:
- کودکان خردسال، به ویژه کودکان زیر ۶ سال
- افرادی که باردار هستند
- افراد مبتلا به برخی اختلالات روانشناختی و عصب‌تحولی، به ویژه اختلال طیف اوتیسم، کم‌توانی ذهنی یا اسکیزوفرنی (شیزوفرنیا)
عوارض اختلال پایکا
اختلال پایکا وضعیتی است که در آن فرد به طور اجباری یا عمدی، (البته معمولا ناآگاهانه) چیزهایی می‌خورد که غذا نبوده و هیچ ارزش غذایی نیز ندارند. از آنجایی که این حالت اجباری است، افراد مبتلا به این عارضه به سختی می‌توانند این میل را بدون دریافت کمک کنترل کنند.
اختلال پایکا بسته به نوع اقلام غیر غذایی مصرفی فرد، می‌تواند طیف وسیعی از اثرات را به همراه داشته باشد. مثلا این اختلال در مورد افرادی که چیزهایی مانند یخ می‌خورند، رفتاری رایج برای فردی که باردار است.
اما در مورد دیگران و سایر مواد غیر خوراکی، می‌تواند منجر به مسمویت و آسیب جسمانی شود. یک مثال مهم و نگران کننده، زمانی است که افراد مو می‌خورند (معروف به تریکوتیلومانیا)، که می‌تواند موجب انسداد دستگاه گوارش، پارگی یا آسیب های دیگر به آن شود.
آسیب پایکا به دندان بیمار
همچنین اختلال پایکا بسته به آنچه می‌خورید، می‌تواند به دندان‌های شما نیز آسیب جدی برساند. همچنین برخی انگل‌هایی که در خاک زندگی می‌کنند نیز ممکن است افرادی را که خاک یا گِل می‌خورند (ژئوفاژیا) را آلوده کند. افراد همچنین در نوع دیگری از هرزه‌خواری و در اثر خوردن مدفوع (مدفوع‌خواری) به انواع بیماری‌های باکتریال و ویروسی مبتلا شوند.
نحوه تشخیص اختلال پایکا
تشخیص اختلال پایکا معمولاً توسط یک تیم متخصص از جمله پزشکان، روانشناسان و متخصصان تغذیه انجام می‌شود. فرآیند تشخیص اختلال پایکا ممکن است شامل مراحل زیر باشد:
- مصاحبه و بررسی تاریخچه پزشکی: پزشک ممکن است با بیمار یا والدین و نزدیکان آنان مصاحبه کند تا اطلاعاتی درباره علایم، شدت و فراوانی خوردن مواد غیرخوراکی، اطلاعات درباره تاریخچه پزشکی و روانی بیمار و سایر مسائل مرتبط را جمع آوری کند.
- بررسی جسمی و سلامت فیزیکی بیمار: پزشک ممکن است برای ارزیابی موارد و انواع موادی که بیمار ممکن است خورده باشد یا احتمالاً در آینده بخورد، بررسی جسمی انجام دهد.
- تشخیص پزشکی: پزشک ممکن است از آزمایشاتی مانند آزمایش خون، آزمایشات تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا MRI و آزمایشات دیگر استفاده کند تا عواملی که ممکن است باعث ایجاد این اختلال شده باشند ارزیابی شود.
- ارزیابی روانشناختی: یک روانشناس می‌تواند مصاحبه‌های روانشناختی و ارزیابی‌های روانشناختی مختلفی را انجام دهد تا اختلالات روانی ممکن در پس زمینه رفتار خوردن مواد غیرخوراکی را بررسی کند.
به طور کلی، تشخیص اختلال پایکا نیازمند یک رویکرد چند رشته‌ای است که علاوه بر ارزیابی‌های جسمی، شامل ارزیابی‌های روانشناختی و مشاوره تغذیه‌ای نیز می‌شود. این ارزیابی‌ها به منظور بررسی علل موجود و تهیه برنامه‌های درمانی مناسب با توجه به وضعیت هر فرد انجام می‌شود.
افراد مبتلا به اختلال پایکا اغلب در مورد این وضعیت دچار احساس خجالت یا شرم بسیاری هستند. به همین دلیل، این افراد اغلب به دنبال درمان نبوده یا درباره صحبت کردن از آن با متخصصین دچار تردید هستند.
علامت مهم اختلال پایکا
تنها علامت پایکا خوردن اجباری چیزهایی است که غذا نیستند یا ارزش غذایی و فایده غذایی ندارند. اکثر افراد مبتلا به این عارضه یک نوع ماده غیر خوراکی را بر مصرف مواد غذایی ترجیح میدهند. با این حال، پایکا می‌تواند شرایط یا مسائل ثانویه دیگری را ایجاد کند که مجموعه‌ای از علائم خاص خود را دارند. شرایط دیگری که ممکن است به دلیل ابتلاء به اختلال پایکا رخ دهند عبارتند از:
- کم خونی (کمبود آهن)
- آسکاریازیس (عفونت کرم روده)
- یبوست
- عدم تعادل الکترولیت
- ریتم نامنظم قلب (آریتمی)
- مسمومیت از سرب
- انسداد/خون‌ریزی روده کوچک و روده بزرگ
نحوه درمان اختلال پایکا
شکل اصلی درمان پایکا، درمان متناسب با موقعیت و نیازهای فردی است. چند روش درمانی متناسب با اختلال پایکا عبارتند از:
درمان به روش بیزاری سازی
این روش شامل آموزش فرد برای اجتناب از رفتارهای همراه با پایکا با استفاده از بیزاری‌های خفیف (پیامدها) و تقویت مثبت (پاداش) رفتارهای غذایی سالم است. براساس این روش همراه با مصرف اقلام غیرخوراکی، رفتار ناخوشایندی به فرد ارائه می‌شود، تا وی را از ادامه مصرف این مواد منصرف کرده و به جای آن با ارائه پاداش به مصرف مواد غذایی مناسب ترغیب کند.
رفتار درمانی
این روش درمانی شامل آموزش مکانیسم‌ها و استراتژی‌های مقابله‌ای به فرد برای کمک به تغییر رفتارش است. براساس این روش عموما اضطراب یا استرس زیربنایی اختلال تشخیص داده شده و با ارائه راهکارهای مقابله‌ای جایگزین، رفتار مقابله‌ای ناکارآمد یعنی مصرف اقلام غیرخوراکی کاهش می‌یابد.
ارائه جایگزین
در این روش افراد یاد می‌گیرند با تمرکز بر رفتارها و فعالیت‌های دیگر از رفتارهای همراه با اختلال پایکا اجتناب کنند. مثلا آنها می‌آموزند به جای مصرف اقلام غیرخوراکی، از تکنیک‌های تنفسی، تن‌آرامی و غیره استفاده کنند. یا هنگام احساس تمایل به انجام رفتارهای همراه با اختلال پایکا، حواس خود را به فعالیت‌های جایگزینی نظیر بازی و غیره منحرف کنند.
راه‌های پیشگیری از اختلال پایکا
پیشگیری از اختلال پایکا می‌تواند با اقداماتی که به تقویت سلامت روانی و فیزیکی کودکان کمک می‌کند، انجام شود. در این راستا، می‌توانید از راه‌های زیر برای پیشگیری از اختلال پایکا استفاده کنید:
- تغذیه سالم: اطمینان حاصل کنید که کودکان شما تغذیه سالم و متنوعی داشته باشند تا از کمبود مواد مغذی جلوگیری شود. مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی ممکن است در برخی موارد مورد توصیه قرار بگیرد.
- محیط ایمن: برای پیشگیری از دسترسی آسان به مواد غیرخوراکی، مطمئن شوید که مواد خطرناک مانند مداد، خاک، گل و… در محیط زندگی کودکان قابل دسترسی نباشند.
- توجه به نیازهای حسی: به کودکان کمک کنید تا نیازهای حسی خود را با استفاده از ابزارهای مناسب و سالم برطرف کنند تا به کاهش احتمال خوردن مواد غیرخوراکی کمک کند.
- مدیریت استرس: کمک به کودکان برای مدیریت استرس و اضطراب به ویژه در موقعیت‌هایی مانند تغییرات بزرگ، مهاجرت، تغییر محیط و… می‌تواند از اختلال پایکا جلوگیری کند.
- مشاوره و پشتیبانی: در صورتی که کودک علایم نگران‌کننده‌ای از اختلال پایکا نشان دهد، بهتر است با متخصصین مشاوره و مشاوران تغذیه مشورت کنید تا بهترین راهکارها برای پیشگیری و مدیریت این موضوع را در نظر بگیرید.
با این رویکردها و اقدامات، می‌توانید از پیشگیری از اختلال پایکا در کودکان خود حمایت کنید و زندگی سالم‌تری برای آنها فراهم کنید.
نتیجه گیری
اختلال پایکا یا هرزه خواری یک اختلال رفتاری است که در آن کودکان «نیازمندی» به خوردن مواد غیرخوراکی، مانند خاک، گل، مواد پلاستیکی، مداد و… را تجربه می‌کنند. این اختلال می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی و رشد کودکان داشته باشد و نیاز به توجه و درمان مشخص دارد.
در تشخیص اختلال پایکا، مراجعه به تیم متخصص از جمله پزشکان، روانشناسان و متخصصان تغذیه ضروری است. مصاحبه، بررسی جسمی، تشخیص تشخیصی و ارزیابی روانشناختی مهمترین مراحل این فرآیند هستند.
برای پیشگیری از اختلال پایکا، توجه به تغذیه سالم، محیط ایمن، توجه به نیازهای حسی، مدیریت استرس و مشاوره و پشتیبانی از کودکان اهمیت دارد. در کنار گروه با سابقه «منکا» ضمن استعدادیابی کودکان نگران مواجهه با ناهنجاری‌های احتمالی در رفتار فرزند خود نباشید. تشخیص به موقع می‌تواند قدم بلندی از فرآیند درمان باشد.
اقدامات این چنینی می‌تواند از بروز این اختلال جلوگیری کرده و زندگی سالم‌تری را برای کودکان فراهم کند. در نهایت، آگاهی بیشتر از علایم و عوامل خطر، تشخیص زودرس و ارائه مداخلات مناسب می‌تواند بهبود وضعیت کودکان مبتلا به این اختلال را تسریع کند و زندگی بهتری برای آنها فراهم آورد.