دیسگرافیا یا اختلال نوشتن شامل وضعیتی عصبی – تحولی است که در آن شخص علیرغم قرارگیری در معرض محتوای آموزشی و مداخلاتی کافی و مناسب، در تبدیل افکار و مختویات ذهن خود به زبان نوشتاری نسبت به مقتضیات سن و توانایی عقلی خود دچار اشکال یا آسیب است. دیسگرافیا طی سنین مختلف، علائم متفاوتی را نمایان میسازد. و در واقع حالتی از یک تفاوت در یادگیری به نظر میرسد.
در این مقاله از انواع اختلال در نوشتن، تفاوت دیسگرافی و دیسلکسیا همچنین علت بروز اختلال نوشتن و راهکارهایی برای درمان آن با شما خواهیم گفت.
اختلال نوشتن چیست؟
اختلال نوشتن یک وضعیت است که در آن فرد دشواری‌هایی در ارسال پیام‌های مکتوب دارد. این مشکل ممکن است به صورت اختلال یادگیری نوشتاری (مانند دیسلکسی) یا به عنوان بخشی از اختلالات دیگر مانند اختلال یادگیری زبان (مثلاً اختلال در پردازش زبان) ظاهر شود. افراد با دیسگرافیا ممکن است دشواری در درک موقعیت فضایی حروف و کلمات داشته باشند، که باعث ایجاد مشکلات در نوشتن و ترتیب کلمات میشود.
افراد ممکن است دشواری در استفاده از نقطه‌گذاری و املاء صحیح را تجربه کنند که میتواند باعث خطاهای مکرر در نوشتن شود.
نوشتن فرآیند شناختی بسیار پیچیدهای است که شامل مهارتها و عملکردهای مغزی متنوعی از جمله مهارتهای زیر است:
- مهارتهای حرکتی ظریف
- ادراک فضایی (توانایی درک فضای اطراف خود)
- حافظه کاری/ فعال (توانایی نگهداری و دستکاری اطلاعات در ذهن)
- کدگذاری نوشتاری (قابلیت تشکیل، ذخیره و یادآوری حروف، اعداد و نمادها)
- پردازش زبان
- مفهومسازی
- سازماندهی
دیسگرافی تا حدودی یک اصطلاح جامع برای تشخیص مشکلات مربوط به نوشتن تشکیل داده است که تشخیص آن عموما کاری دشوار است.
دیسگرافی معمولاً در ابتدای دوره آموزشی یادگیری زبان نوشتاری ظاهر میشود. به این شکل از دیسگرافی، دیسگرافیای تکاملی میگویند. نوع دیگری از دیسگرافی وجود دارد که عموما پس از آسیب به سر و انواع صدمات مغزی وقوع مییابد. به این شکل از دیسگرافی، دیسگرافیای اکتسابی میگویند. افراد مبتلا به دیسگرافی عموما در جریان نوشتن دچار مشکلات متفاوت و متنوعی شده و وضعیت خواندن و صحبت کردن آنها از نوشتن آن بسیار بهتر و کارآمدتر خواهد بود. این کودکان ممکن است در حیطههای مختلفی از جمله موارد زیر دچار آسیب باشند:
- نگارش نامه و/یا خوانا نبودن نامه نگارش شده
- اندازه حروف و فاصله میان آنها
- مهارت نگارش در زمان دیکته متن
- هماهنگی حرکتی بالا
- سرعت نگارش
- اشکال در گرامر
- اشکال در ترکیب بندی
انواع اختلال نوشتن در کودکان
اختلالات نوشتن در کودکان میتواند به عنوان اختلالات یادگیری نوشتنی متنوعی ظاهر شود. در ادامه به انواع این اختلال اشاره میشود:
- دیسلکسی (اختلال خواندنی): این اختلال ممکن است تأثیر گذاری بر نوشتن نیز داشته باشد. کودکان با دیسلکسی ممکن است دشواری در تشخیص حروف، کلمات و تشکیل جملات داشته باشند که باعث دشواری در نوشتن میشود.
- دیسگرافیا (اختلال نوشتن): کودکان ممکن است دشواری در نوشتن حروف، کلمات یا جملات را تجربه کنند که میتواند به دیسگرافیا مرتبط باشد.
- ضعف در مهارتهای نوشتاری: برخی از کودکان ممکن است به دلیل ضعف در مهارتهای نوشتاری مانند استفاده از نقطه‌گذاری، املاء، و ساختار جملات، دشواری در نوشتن را تجربه کنند.
تفاوت دیسگرافی و دیسلکسیا
درک دیسگرافی و دیسلکسیا میتواند از هم جدا شود، اما در برخی موارد این دو اختلال به طور ترکیبی در کودکان و بزرگسالان ظاهر شوند.
دیسلکسیا یک اختلال یادگیری است که معمولاً با مشکلات در خواندن و تشخیص کلمات شناخته میشود. افراد با دیسلکسیا ممکن است مشکلاتی در تشخیص و خواندن حروف، کلمات، و جملات داشته باشند.
دیسلکسیا معمولاً با عوارض مرتبط با خواندن مانند مشکلات در تشخیص کلمات (مثلاً خواندن “ب” به جای “پ”) و توانایی ضعیف در ترتیب کلمات و جملات شناخته میشود. افراد ممکن است با راهکارهای مختلفی مانند توانبخشی نوشتاری و آموزش متداول به مرز درمان برسند.
دیسگرافی یک اختلال یادگیری است که معمولاً با مشکلات در نوشتن به صورت صحیح و فعالیت‌های مربوط به نوشتن شناخته میشود. افراد با دیسگرافی ممکن است دشواری در نوشتن حروف، کلمات و جملات داشته باشند. این ناهنجاری معمولاً با دشواری‌های مربوط به نوشتن مانند مشکلات در تشخیص حروف، ترتیب کلمات و جملات، و ضعف در استفاده از نقطه‌گذاری و املاء شناخته میشود.
مشکل این افراد ممکن است با استفاده از روش‌های متفاوتی مانند توانبخشی نوشتاری و آموزش نوشتن مدیریت شود. تفاوت اصلی بین دیسلکسیا و دیسگرافی در این است که دیسلکسیا بیشتر با مشکلات خواندن و تشخیص کلمات مرتبط است، در حالی که دیسگرافی بیشتر با مشکلات نوشتن و فعالیت‌های مرتبط با آن مرتبط است.
میزان شیوع اختلال نوشتن یا دیسگرافیا چیست؟
دیسگرافیا یکی از انواع «اختلالات یادگیری خاص» در نظر گرفته میشود و براساس معیارهای تشخیصی این اختلال در DSM-V تبیین میشود.
آموزش سیالی و درست نوشتن کلمات و جملات یکی از محورهای اصلی آموزش در طول دوران دبستان به حساب میآید. تمام کودکان تا حدودی در نوشتن یا مهارت پیدا کردن در آن، با مشکل مواجه هستند. اما در صورتی که دستخط فرزند شما به طور مداوم تحریف شده یا غیر قابل تشخیص و کاملا ناخوانا است، بایستی احتمال ابتلای او را به اختلال نوشتن یا دیسگرافیا بررسی کنید.
شیوع ناهنجاری دیسگرافیا در سطح جهان
شیوع دیسگرافیا در همه کشورها ممکن است متفاوت باشد و بستگی به عوامل مختلفی از جمله میزان دسترسی به تشخیص و مدیریت، فرهنگ و آموزش، و میزان توجه به این اختلال دارد.
برخی کشورها ممکن است بیشترین توجه و منابع را برای تشخیص و مدیریت دیسگرافیا داشته باشند و در نتیجه شیوع گزارش شده بیشتری داشته باشند، در حالی که در دیگر کشورها ممکن است این اختلال کمتر توجه شود و شیوع آن کمتر گزارش شود.
در هر صورت، تأثیرات اجتماعی، آموزشی و شغلی دیسگرافیا میتواند در همه جوامع بسیار مهم باشد، بنابراین توجه و مدیریت مناسب این اختلال در سطح جهانی اهمیت دارد.
علت بروز اختلال نوشتن چیست؟
دانشمندان و متخصصان مغز و اعصاب درباره چیزی که باعث بروز این اختلال عصبتحولی میشود، به اطمینان نرسیدهاند. نوشتن کار بسیار پیچیده شناختی و البته حرکتی است و چندین ناحیه از مغز شما در این فرآیند دخیل هستند. به نظر میرسد فرآیند نوشتن شامل یک پیوند ژنتیکی است، چراکه این نارسایی اغلب در خانوادهها به صورت ژنتیکی و از فردی به فرد دیگر دیده میشود.
دانشمندان همچنان درباره علل قطعی بروز دیسگرافی در کودکان به اطمینان نرسیدهاند. دیسگرافی در بزرگسالان اما، گاهی اوقات با آسیبهای مغزی مانند سکته مغزی مرتبط است. این اختلال یادگیری خاص در کودکان معمولاً همراه با سایر ناتوانیهای یادگیری طی اختلالاتی مانند ADHD و نارساخوانی رخ میدهد.
عوامل ژنتیکی:
برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از اختلالات یادگیری، از جمله دیسگرافیا، در برخی افراد ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی و ارثی ظاهر شوند.
عوامل محیطی:
عوامل محیطی مانند نحوه آموزش، تحریکات زبانی در محیط خانوادگی، مدرسه و جامعه می‌توانند در بروز دیسگرافیا نقش داشته باشند. عدم درک و توجه مناسب به نحوه آموزش نوشتن، فرهنگ ضعیف خواندن و نوشتن و عدم توجه به نیازهای یادگیری نوشتن میتواند عواملی باشند که بروز این اختلال را تشدید کنند.
فرآیندهای نورولوژیکی:
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که تغییرات در فرآیندهای نورولوژیکی مغز ممکن است در بروز اختلالات یادگیری مانند دیسگرافیا نقش داشته باشند. ممکن است ارتباط ناهنجاری‌ها در اتصالات مغزی یا عملکرد دیگر قسمت‌های مغز با این اختلالات مرتبط باشد.
عوامل تربیتی:
نقش تربیت و آموزش در بروز اختلالات یادگیری مانند دیسگرافیا بسیار مهم است. روش‌های غیرموثر آموزشی، عدم توجه به نیازهای یادگیری فرد، و فشار ناشی از انتظارات برای عملکرد بهتر می‌توانند منجر به بروز این اختلال شوند.
مشکلات ناشی از اختلال نوشتن دیسگرافیا
دیسگرافی ممکن است خود را به صورتهای مختلفی نمایان کند:
- اشکال در نوشتن روی خط مستقیم
- اشکال در نگاه داشتن و کنترل ابزار نوشتاری نظیر مداد
- نوشتن حروف به صورت معکوس
- مشکل در یادآوری چگونگی تشکیل حروف و نوشتن آنها
- اشکال در اطلاع از چگونگی استفاده از حروف کوچک یا بزرگ
- تلاش فراوان برای ایجاد جملات نوشتاری با دستور زبان و علائم نگارشی صحیح
- حذف غیر تعمدی کلمات از جملات
- ترتیب نادرست کلمات در جملات
- استفاده نادرست از افعال و ضمایر
چگونه متوجه شویم که دانش آموزان دچار اختلال نوشتن هستند؟
کودکان مبتلا به نارسا نویسی دستخط نامشخص، نامنظم یا متناقضی دارند، اغلب با اوریبها، اشکال، حروف بزرگ و کوچک، و سبکهای نوشتاری شکسته و چاپی دچار مشکل می‌شوند. آنها عموما بسیار کند نوشته و مایل به کپی کردن بدون درک مفاهیم هستند. والدین یا معلمان هنگامی که کودک برای اولین بار شروع به نوشتن تکالیف در مدرسه میکند، متوجه علائم خواهند شد.
اولین قدم در فرآیند تشخیص این است که پزشک اطفال هرگونه بیماری یا شرایط دیگری را که میتواند باعث مشکلات نوشتن در کودک شود رد کند. روانشناس متخصص در زمینه اختلالات یادگیری، قادر به انجام ارزیابیها و تشخیص دیسگرافی در کودکان خواهد بود. این فرد میتواند روانشناس مدرسه کودک یا روانشناس خانوادگی شما باشد. متخصص برای فرزند شما آزمونهای آکادمیک و نوشتاری را تدوین و اجرا میکند که توانایی او را در بیان افکار و مهارتهای حرکتی ظریف میسنجد.
روش های درمان اختلال نوشتن
هیچ درمان قطعی و مشخصی برای دیسگرافی وجود ندارد، در واقع درمان این اختلال، از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و بستگی به این موضوع دارد که آیا مشکل آنها ناشی از مشکلات یادگیری است و یا شرایط سلامت دیگری دارند که ممکن است از آنها نشات گیرد. داروهای مورد استفاده برای درمان ADHD در برخی از کودکانی که دارای هر دو اختلال به طور همزمان هستند نیز به کاهش علائم دیسگرافی کمک میکند.
- از فرزندتان بخواهید برای کمک به تراز کردن حروف و کلمات از کاغذ با خط پهن، کاغذ گراف یا کاغذ با خطوط برجسته استفاده کند
- برای راحتی، از دستگیرههای نصب شده بر مداد یا سایر وسایل کمکی نوشتاری مرسوم و کاربردی استفاده کند
- بگذارید کودک به جای نوشتن از تایپ کردن استفاده کند و مهارتهای تایپ را به او آموزش دهید
- کار مثبت و نوشتار صحیح کودک را هر چند کم و کوتاه تحسین و او را تشویق کنید
- این وضعیت را بپذیرید و در مورد آن با فرزندتان صحبت کنید
- قبل از نوشتن، راه‌هایی را برای کاهش استرس به کودک خود آموزش دهید. به عنوان مثال، از آنها بخواهید سریع دستان خود را ماساژ داده، به هم بمالند یا با دست دیگر مالش دهند
- توپهای استرس برای کودک خود تهیه کرده تا قدرت و هماهنگی عضلات دست و عضله در آنها بهبودی پیدا کند
- با معلم فرزندتان در مورد شرایط و نیازهای او در مدرسه صحبت کنید. این کودکان در مواردی ممکن است واجد شرایط خدمات آموزش ویژه و برنامه آموزش فردی (IEP) یا سایر کمکهای ویژه باشند
نتیجه گیری
اختلالات نوشتن میتواند تأثیرات مختلفی بر روی زندگی روزمره فرد داشته باشد، از جمله مشکلات تحصیلی و شغلی. درمان و مدیریت این اختلالات معمولاً با استفاده از مشاوره روانشناختی، توانبخشی نوشتاری و استفاده از روش‌های آموزشی مناسب صورت می‌پذیرد.
مدیریت و درمان دیسگرافیا ممکن است شامل استفاده از توانبخشی نوشتاری، مشاوره روانشناختی، و استفاده از روش‌های آموزشی مناسب باشد. همچنین، حمایت و کمک از محیط آموزشی و خانواده نیز میتواند برای مدیریت این اختلال مفید باشد.