اختلال نافرمانی مقابله­ ای در کودکان چیست؟

اختلال نافرمانی مقابله­ ای (ODD) یکی از انواع اختلالات روانی در کودکان است. این اختلال رفتاری عمدتا در طول دوران کودکی تشخیص داده می­ شود. کودکان مبتلا به ODD در مقایسه با سایر همسالان، والدین، معلمان و دیگر اطرافیان خود لجباز، سرکش و خصمانه ­تر هستند. آنها به خود و راحتی خودشان بسیار بیشتر از راحتی و آرامش دیگران اهمیت می­دهند.

محققان همچنان از علت قطعی بروز اختلال نافرمانی مقابله ­ای بی­خبر هستند. اما ۲ نظریه ­ی اصلی در مورد علت بروز این اختلال رفتاری وجود دارد:

• نظریه رشد:

این نظریه نشان می­دهد که مشکلات رفتاری (نمود علائم اختلال) از زمانی که کودکان نوپا هستند (بازه تولد تا ۶ سالگی کودک) آغاز می­شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD ممکن است در یادگیری استقلال فردی در کودکان و رها شدن از وابستگی نسبت به والدین یا سایر افراد کلیدی زندگی­شان که از نظر عاطفی به آنها نزدیک هستند، دچار مشکل باشند. رفتار آنها ممکن است مصداق رشد طبیعی باشد که بسیار فراتر از سنین کودکی تداوم داشته است.

• نظریه یادگیری:

این نظریه نشان می دهد که علائم منفی ODD در واقع نگرش­های آموخته شده­ی کودک هستند. این نگرش ­ها منعکس کننده اثرات حاصل از روش­های تقویت منفی مورد استفاده­ی والدین و سایر افراد صاحب قدرت هستند. مطالعات نشان داده است که استفاده از تقویت منفی رفتارهای مرتبط با ODD کودک را افزایش می­دهد. و دلیل این امر آن است که این رفتارها به کودک امکان دست­یابی به آنچه که می‌خواهد را می­دهد: توجه و واکنش والدین یا سایر اطرافیان

بروز اختلال نافرمانی مقابله ­ای در پسران بیشتر از دختران است. کودکانی که مشکلات روانی زیر را دارند نیز بیشتر در معرض ابتلا به ODD هستند:

• اختلالات خلقی یا اضطرابی
• اختلالات رفتاری دیگر
• اختلال کمبود توجه/بیش فعالی  در کودکان (ADHD)

بسیاری از علائمی که در کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD مشاهده می­شود، در بسیاری از مواقع در سایر کودکانی که فاقد این اختلال هستند نیز رخ می­دهد. این علائم به صورت شایع­تر در کودکان حدوداً ۲ یا ۳ ساله و در سنین نوجوانی بروز می­یابد. بسیاری از کودکان و نوجوانان تمایل بالایی به نافرمانی، مشاجره با والدین یا سرپیچی از قدرت دارند.

آنها ممکن است در اغلب موارد به ویژه زمانی که خسته، گرسنه یا ناراحت هستند، دست به انجام اینگونه رفتارها بزنند. اما آنچه اهمیت دارد این است که بدانیم این علائم در کودکان و نوجوانان مبتلا به  ODD، این با فراوانی بسیار بالاتری رخ می­دهد. توجه داشته باشید که این علائم همچنین با یادگیری و سازگاری در محیط مدرسه نیز تداخل دارند. و در برخی موارد روابط و تعاملات کودک با دیگران را نیز مختل می­کنند.

علائم ODD ممکن است شامل برخی از موارد زیر باشد:

• بروز و نمود کج­خلقی­های مکرر
• بروز و نمود درگیری­ها و مخالفت­های بسیار با بزرگترها
• امتناع از انجام درخواست­های بزرگسالان
• زیر سوال بردن دائمی قوانین و امتناع از پیروی از آنها به صورت مکرر
• انجام عمدی اموری که باعث آزار یا ناراحتی همسالان یا سایر بزرگسالان می­شود
• سرزنش مداوم دیگران به خاطر رفتارها یا اشتباهات خود
• سرخوردگی و احساس سرزنش مداوم توسط اطرافیان
• اغلب دارای نگرش منفی و خشم هستند
• دارای لحن تند یا سرزنش­گرانه و منفی هستند
• دائما به دنبال انتقام گرفتن یا کینه توزی هستند

این علائم ممکن است بسیار شبیه به علائم سایر مشکلات سلامت روان باشد. جهت ارائه تشخیص قطعی و اطمینان از تشخیص به روان­پزشک یا روان­شناس مراجعه نمایید.

در صورتی که تعدادی از علائم ODD را در کودک یا نوجوان خود مشاهده کردید، جهت تشخیص­گذاری فورا به متخصص مراجعه نمایید. به خاطر داشته باشید که درمان زودهنگام اغلب موجب پیشگیری از مشکلات بعدی خواهد شد.

روانشناس یا روانپزشک کودک و یا متخصص سلامت روان واجد شرایط قادر به تشخیص  ODD است. فرد متخصص ابتدا با والدین و معلمان در مورد رفتار کودک صحبت می­کند و پس از آن رفتارهای کودک را به صورت مستقیم مورد مشاهده قرار خواهد داد. در برخی موارد، کودک شما ممکن است به انواع آزمایشات و ارزیابی­های سلامت روان نیز نیاز داشته باشد.

درمان زودهنگام اغلب موجب پیشگیری از مشکلات بعدی سلامت روان می­گردد. انتخاب درمان به علائم، سن و سلامت کودک شما بستگی دارد. نوع درمان علاوه بر موراد ذکر شده به شدت اختلال و وخامت آن نیز وابسته است. کودکان مبتلا به ODD ممکن است نیازمند آزمون و امتحان کردن گستره ­ی متنوعی از انواع درمان­ ها و تعامل با درمان­گران متفاوتی باشند. انواع درمان­ ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درمان شناختی- رفتاری

براساس این نوع از درمان کودک چگونگی حل مطلوب­تر مسائل و همچنین برقراری ارتباط کارآمد را می­آموزد. او همچنین یاد می­گیرد که چگونه تکانه ­های پرخاشگرانه و خشم خود را کنترل کند.

• خانواده درمانی

این درمان به ایجاد تغییرات مستقیم در بستر خانواده کمک می­کند. درمان خانواده­محور مهارت­های ارتباطی و تعاملات خانوادگی را بهبود می­بخشد. تربیت فرزند با اختلال نافرمانی مقابله ­ای می­تواند برای والدین بسیار سخت و چالش ­برانگیز باشد. وجود این اختلال همچنین می­تواند برای خواهر و برادرهای فرد مبتلا مشکلات بسیاری را ایجاد کند. به خاطر داشته باشید که والدین و خواهر و برادرهای کودک نیاز به حمایت و درک بسیار گسترده­ای دارند.

• گروه ­درمانی

کاربرد گروه ­درمانی مهارت­ های اجتماعی و بین­ فردی کودک را به شکل مطلوب­ تری رشد می­دهد.

• دارودرمانی. دارودرمانی عمدتا در موارد بحرانی­تر و البته وجود اختلالات هم­آیندی نظیر ADHD مورد استفاده قرار می­گیرد.

محققان درباره­ی علت اصلی ابتلا به ODD اطمینان ندارند. اما رویکردهای خاصی وجود دارند که می­توانند به پیشگیری از این اختلال کمک کنند. برنامه­ های مداخلاتی زودهنگام که به کودکان مهارت­ های اجتماعی و نحوه مواجهه ­ی با خشم را می­ آموزد، کمک کننده و تسهیل­گر خواهند بود. در مورد نوجوانان نیز، رفتاردرمانی (روان­درمانی)، یادگیری مهارت ­های اجتماعی و کمک گرفتن در انجام تکالیف مدرسه، همگی می­توانند به کاهش رفتارهای اشکال­ برانگیز کمک کنند. برنامه­ های مبتنی بر مدرسه نیز می ­توانند به توقف قلدری و بهبود روابط بین نوجوانان کمک کند.

برنامه های آموزشی مدیریت والدین نیز از جمله برنامه­ های بسیار مهم و کاربردی است. این برنامه ها چگونگی مدیریت رفتار فرزندان را به والدین خواهند آموخت. والدین براساس این برنامه­ ها روش­ های تقویت مثبت و همچنین نحوه تربیت فرزند خود را می­آموزند.

امور و فعالیت ­هایی که شما بعنوان والد یک کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ­ای می­توانید برای کمک انجام دهید:

• دائما به صورت منظم با روان­شناس یا روان­پزشک کودک خود ملاقات و مشورت داشته باشید.
• در صورت نیاز در جلسات خانواده­ درمانی شرکت کنید.
• با متخصصان مشورت داشته باشید. فرزند شما ممکن است از تیمی شامل مشاوران، درمانگران، مددکاران اجتماعی، روانشناسان و روانپزشکان مراقبت و مشاوره دریافت نماید. افراد حاظر در تیم مراقبت از کودک شما به نیازهای او و میزان جدی بودن و شدت و وخامت اختلال بستگی دارد.
• در مورد اختلال فرزندتان به دیگران اطلاع دهید و آنها را آگاه نمایید. با روان­شناسان آموزشی و کادر و معلمین مدرسه فرزندتان برای ایجاد یک برنامه آموزشی-درمانی اثربخش همکاری کنید.
• برای پشتیبانی کمک بگیرید. برقراری ارتباط با سایر والدینی که دارای فرزند مبتلا به ODD هستند نیز می­تواند بسیار کمک کننده و حمایت­گرانه باشد. اگر احساس خستگی یا استرس دارید، در مورد این احساسات خود با فرد متخصص صحبت کنید. او می­تواند شما را در مسیر بهبود وضعیت روانی­تان یاری نماید.

در صورتی که فرزند شما:

• نسبت به خود یا دیگران احساس افسردگی شدید، ترس، اضطراب یا خشم می­کند
• احساس خارج از کنترل می­کند
• صداهایی را می­شنود که دیگران نمی­شنوند (توهم شنیداری)
• چیزهایی را می­بیند که دیگران نمی­بینند (توهم دیداری)
• ۳ روز متوالی نمی­تواند بخوابد (بی­خوابی) یا غذا بخورد (کاهش اشتهاء)
• رفتاری را در مقابل و ارتباط و تعامل با دوستان، خانواده یا معلمان نشان می­دهد که موجب ابراز آنها شده و این نگرانی را به شما منتقل می­کنند

گام ­های بعدی شما در طول این مسیر:

نکاتی که به شما کمک می کند از مشاوره ­های روان­شناختی متخصصان فرزندتان بیشترین بهره را ببرید:

• از علت مراجعه به متخصص و مسیر پیش رو آگاهی هرچه بیشتری را کسب نمایید.
• قبل از مراجعه به متخصص، سؤالاتی را که می­خواهید به آنها پاسخ دهید، یادداشت کنید.
• در ویزیت، نام تشخیص جدید و هر گونه دارو، درمان یا آزمایشات جدید را یادداشت کنید. همچنین هر دستورالعمل جدیدی که متخصص شما برای فرزندتان به شما ارائه می­کند را یادداشت کنید.
• علت تجویز دارو یا روش درمانی جدید و کمکی که به درمان کودک شما می­کند را بدانید. همچنین از عوارض داروها اطلاع حاصل کنید.
• از روش­های دیگر درمان کودک خود مطلع باشید. علت اینکه چرا یک آزمایش یا روش خاص توصیه می­شود و نتایج حاصل از آنها را نیز بدانید.
• اطلاع حاصل نمایید که در صورتی که فرزندتان دارو را مصرف نکند یا آزمایش یا روش مورد نظر را به درستی انجام ندهد، چه انتظاری باید داشته باشید.
• در صورتی که برای فرزندتان نوبت بعدی تنظیم شده است، تاریخ، زمان و هدف آن ملاقات را یادداشت کنید.