اختلال خواندن در کودکان (دیسلکسیا)؛ علائم، تشخیص و روش‌های درمان
کودک باهوشی را تصور کنید که در کلاس درس نشسته و برای رمزگشایی کلمات ساده روی صفحه تقلا می‌کند. متاسفانه برای برخی از کودکانی که حتی سواد خواندن و نوشتن دارند، حروف درهم و برهم به نظر می‌آیند، جملات مبهم هستند و همین مسئله باعث ناامیدی و سرافکندگی آنها می‌شود. این مشکل به کمبود هوش یا عدم تلاش کودک هیچ ربطی ندارد بلکه به عارضه یا چالشی نامرئی با نام دیسلکسیا مرتبط خواهد بود. این عارضه به معنای اختلال خواندن در کودکان است که در این راهنما به طور مفصل در مورد آن توضیح می‌دهیم.
اختلال خواندن (دیسلکسی) در کودکان چیست؟ تعریف و مفاهیم اولیه
اختلال خواندن در کودکان یا دیسلکسی میلیون‌ها کودک از سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نه تنها بر عملکرد تحصیلی، بلکه بر روی اعتماد به نفس آنها و حتی سلامت روان کودک یا رفاه کلی او موثر خواهد بود.
درک درست از این عارضه به والدین و معلمان کمک می‌کند تا از رشد کودکان مطابق با اصول تربیتی سالم و موثر حمایت‌های لازم را به عمل آورند. به طور کلی دیسلکسی یک اختلال یادگیری خاص در کودکان است که با مشکلاتی در تشخیص دقیق یا روان کلمات مواجه هستند.
این اختلال باعث املای ضعیف آنها و عدم توانایی‌شان در رمزگشایی کلمات می‌شود. اختلال خواندن به هوش کودک مربوط نیست، بلکه یک بیماری عصبی است که بر نحوه پردازش زبان نوشتاری توسط مغز تاثیر بسزایی دارد.
به عبارت ساده کودکان مبتلا به دیسلکسی اغلب با وجود هوش طبیعی و آموزش کافی، پایین‌تر از سطح مورد انتظار سن خود توانایی خواندن دارند.
علائم و نشانه‌های اختلال دیسلکسیا در کودکان پیش از مدرسه و دوران تحصیل
شناسایی و تشخیص زودهنگام اختلال خواندن در کودکان بسیار مهم است. البته علائم و نشانه‌های اختلال خواندن براساس سن کودکان متفاوت است که در جدول زیر این علائم را ذکر می‌کنیم:
|
مقطع تحصیلی کودکان |
مشکلات و چالش‌های پیش رو |
| کودکان پیش دبستانی | مشکل داشتن در تشخیص حروف، مشکل داشتن در قافیه‌بندی، تاخیر در رشد توانایی گفتاری و مشکل داشتن در یادگیری الفبا |
| کودکان دبستانی |
خواندن مطلب بسیار آهسته یا به شکل نادرست، اشتباه گرفتن حروف مشابه، مشکل داشتن در هجی کردن، چالش داشتن در زمان درک مطلب و اجتناب کردن از انجام تکالیف مربوط به خواندن |
علاوه بر نشانه‌های ذکر شده متاسفانه برخی از بچه‌ها شاید علائمی داشته باشند که اختلالات نوشتاری آنها را نشان دهد. همچنین بیش فعالی کودک نیز می‌تواند اغلب با اختلال خواندن همراه شود.
علل ژنتیکی و محیطی بروز اختلال خواندن در کودکان
تحقیقات نشان می‌دهد که اختلال خواندن اغلب در خانواده‌ها ارثی است که این مسئله نشان می‌دهد مشکل خواندن بچه‌ها می‌تواند یک مولفه ژنتیکی قوی است. برخی ژن‌ها بر نحوه پردازش زبان توسط مغز تاثیر می‌گذارند.
عوامل محیطی مختلفی بر روی توانایی خوانایی کودکان و رشد قدرت مطالعه آنها موثر است که در ادامه این عوامل محیطی را نام می‌بریم اما به طور کلی اختلال خواندن در درجه اول پایه بیولوژیکی دارد:
- یادگیری محدود زبان در اوایل زندگی
- روش‌های آموزشی ضعیف برای خواندن
- آسیب‌های مربوط به دوران کودکی
- سوابق خانوادگی
- ناهنجاری‌های ژنتیکی
- اختلالات مربوط به دوران بارداری و زایمان
- محروم بودن از شرایط مناسب برای خواندن
- دوری از محیط‌های یادگیری
- فشارهای آموزشی بیش از حد
- عدم اعتماد به نفس کافی
- آلودگی هوا یا محیط
چگونه اختلال خواندن در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص اختلال خواندن در کودکان به ارزیابی جامع توسط متخصصانی همانند روانشناسان، گفتار درمانگران و مربیان نیاز دارد. در واقع افراد متخصص باید شرایط مختلفی را تحت بررسی قرار دهند تا از اختلال خواندن در کودک مطمئن شده و برای درمان آن دست به کار شوند. برخی از موارد مهمی که باید ارزیابی شوند عبارت هستند از:
- مهارت‌های خواندن
- مهارت‌های مربوط به هجی کردن
- توانایی‌های شناختی کودکان
- پردازش زبان
- سابقه خانوادگی
علاوه بر ارزیابی موارد ذکر شده، آزمون‌های استانداردی نیز وجود دارند که اختلال خواندن کودکان را با سایر مشکلات آنها همانند مشکلات بینایی، شنوایی، ADHD و مسائل مربوط به یادگیری عمومی تحت بررسی قرار می‌دهند.
روش‌های درمانی مؤثر برای کودکان مبتلا به اختلال دیسلکسیا
اگرچه اختلال خواندن در کودکان را نمی‌توان به طور کامل درمان کرد اما می‌توان آن را با روش‌های درمانی زودهنگام و هدفمند به طور موثر مدیریت کرد. هدف کلی این روش‌های درمانی، ایجاد مهارت خواندن در کودکان و افزایش اعتماد به نفس آنها است.
در ضمن با کمک این روش‌های درمانی شما می‌توانید به نتایج تحصیلی بهتر و سلامت روان کودک خود نیز کمک کنید. برخی از روش‌های درمانی کاربردی مربوط به اختلال دیسلکسیا را در بخش‌های بعدی توضیح می‌دهیم.
استفاده از برنامه‌های تخصصی خواندن
اگر کودک را به خواندن مطالب با تمرکز بر آواشناسی تشویق کنید، احتمال رفع این اختلال وجود دارد. همچنین بهتر است بر روی قدرت یادگیری فرزند خود نیز تمرکز داشته باشید. این برنامه‌ها بر آموزش مربوط به آواشناسی تمرکز دارند و به کودکان آموزش می‌دهند که حروف را به طور سیستماتیک به صدها متصل کنند.
گفتار درمانی
از دیگر روش‌های درمان اختلال خواندن مربوط به گفتار درمانی برای بهبود توانایی پردازش زبان است. این روش درمان به کودکان کمک می‌کند تا از واج شناسی، تلفظ و پردازش شنوایی بهتری برخوردار شوند. گفتار درمانگران اغلب با مربیان همکاری نزدیکی دارند تا روش‌های درمانی متناسب با نیاز بچه‌ها را ارائه دهند.
استفاده از فناوری‌های کاربردی و به روز
استفاده از کتاب‌های صوتی و نرم‌افزارهای تبدیل گفتار به متن می‌تواند راه‌حل مناسبی برای درمان این عارضه در کودکان بیمار باشد. پردازشگرهای کلمه با بررسی املا نیز می‌توانند از کودکان در دسترسی به مطالب خواندنی و بیان خود بدون ناامیدی حمایت کنند.
تعیین برنامه‌های آموزشی فردی
با توجه به نیاز کودک خود یک برنامه آموزشی تعیین کنید تا توانایی خواندن او بهبود یابد. مدارس می‌توانند این برنامه‌های آموزشی فردی را توسعه دهند. برای مثال زمان اضافی در آزمون‌ها در نظر بگیرند یا تکالیف جایگزین ارائه دهند. همچنین کودکان را در محیط یادگیری آرام‌تری قرار خواهند داد.
نقش والدین و معلمان در حمایت از کودکان مبتلا به اختلال خواندن
والدین و معلمان در حمایت از کودکان مبتلا به اختلال خواندن نقش مهمی دارند که در ادامه برخی از آنها را ذکر می‌کنیم:
- ارائه حمایت عاطفی
- تشویق کردن
- اتخاذ رویکردهای آموزشی صبورانه و منعطف مطابق با اصول تربیت فرزند
- همکاری با متخصصان برای حمایت مداوم
- ارتقا عزت نفس مثبت از طریق مشاوره والدین
درک این اختلال به بزرگسالان کمک می‌کند تا انتظارات خود را بررسی کرده و محیط‌های پرورش‌دهنده کارآمد را برای یادگیری بهتر فرزند خود ایجاد کنند.
ارتباط دیسلکسی با سایر اختلالات یادگیری و بیش‌فعالی در کودکان
اختلال خواندن اغلب با سایر اختلالات همراه و مرتبط است. برای مثال بیش فعالی کودکان قدرت توجه و تمرکز آنها را کاهش می‌دهد و شرایط را برای یادگیری بیشترشان پیچیده خواهد کرد. بدین ترتیب توانایی کودکان در خواندن مطالب نیز کاهش می‌یابد.
همچنین سایر اختلالات یادگیری مثل اختلال نوشتن در کودکان یا محاسبه ریاضیات می‌تواند قدرت و تمرکز آنها را برای خواندن تحت تاثیر قرار دهد. مراقبت جامع، همه چالش‌های مربوطه میان این مشکلات را برای نتایج کلی بهتر برطرف می‌کند. بدین ترتیب برای درمان هرچه سریع‌تر هر نوع اختلال یادگیری ریاضی در کودکان دست به کار شوید.
تکنیک‌های آموزشی ویژه برای کمک به کودکان مبتلا به دیسلکسی
استراتژی‌های آموزشی مختلفی برای کمک به کودکان مبتلا به دیسلکسی ثابت شده‌اند که در بخش‌های بعدی این تکنیک‌ها را به طور خلاصه معرفی می‌کنیم. این روش‌ها به کودکان کمک می‌کند تا به طور موثر مسائل مختلف را یاد بگیرند و ناامیدی آنها نیز کاهش می‌یابد.
آموزش حس چندگانه
به فرزند خود یاد دهید که به طور همزمان از حس بینایی، شنوایی و لامسه خود استفاده کند. این آموزش به فرزند شما می‌آموزد که برای تقویت یادگیری خود به طور همزمان از حس‌های دیدن، شنیدن، لمس کردن و حرکت داشتن استفاده کنند. این روش آموزشی بخش‌های مختلف مغز را درگیر می‌کند و مسیرها عصبی را تقویت خواهد کرد.
استفاده از ابزارهای بصری و سازمان‌دهنده گرافیکی
کودکان مبتلا به اختلال خواندن اغلب از ابزارهای بصری برای سازماندهی افکار خود و به خاطر سپردن مفاهیم بهره می‌برند. شما می‌توانید از موارد زیر استفاده کنید تا فرزند شما انواع ایده‌ها و اشکال مختلف خواندن را درک کنند:
- نقشه‌های داستانی
- نمودارهای متنوع
- جدول‌های زمانی
- انواع اشکال بصری
استفاده از فناوری‌های کمکی
فناوری می‌تواند یک سیستم پشتیبانی اصلی برای کودکان مبتلا به اختلال خواندن باشد، به خصوص هنگامی که در کلاس درس هستند یا در منزل کنار سایرین به سر می‌برند. این فناوری‌ها بار شناختی، پیچیدگی‌های مربوط به رمزگشایی و هجی کردن را برای کودکان کاهش می‌دهند.
آموزش واج شناسی
آگاهی از واج شناسی توانایی شنیدن، شناسایی و دستکاری صداهای منفرد در کلمات گفتاری را توسعه می‌دهد. عدم آشنایی با واج شناسیی یک مشکل اصلی اختلال دیسلکسیا در کودکان است. کودکان با کمک این تکنیک قافیه‌سازی، تقسیم کلمات به صداها و ترکیب صداهای برای تشکیل کلمات را تمرین می‌کنند.
تمرین خواندن مکرر
این روش به معنای خواندن مکرر یک متن، اغلب با راهنمایی معلم و والدین است تا سرعت خواندن کودک افزایش یابد. همچنین دقت او نیز بیشتر می‌شود. در این تکنیک آموزشی، کودک چندین بار یک متن کوتاه را با صدای بلند می‌خواند و در عین حال در مورد تلفظ آن بازخوردهایی دریافت می‌کند.
نتیجه گیری
اختلال خواندن در کودکان یک بیماری پیچیده اما قابل کنترل است. با تشخیص درست، روش‌های درمانی موثر و حمایت والدین یا معلمان کودکان مبتلا به این اختلال می‌توانند از نظر تحصیلی و شخصی پیشرفت کنند.
در صورتی که فرزند شما نیز با این عارضه روبرو شده و نمی‌دانید برای درمان او از چه روش‌هایی کمک بگیرید، توصیه می‌کنیم به تیم مشاوران متخصص منکا سر بزنید. این تیم حرفه‌ای بدون اتلاف وقت کامل‌ترین توضیحات را در اختیار شما قرار می‌دهد تا با آگاهی کافی برای درمان فرزند خود دست به کار شوید.
سوالات متداول
1. آیا نارساخوانی یا اختلال خواندن در کودکان قابل درمان کامل است یا فقط می‌توان آن را مدیریت کرد؟
اختلال خواندن را نمی‌توان به طور کامل درمان کرد اما می‌توان با روش‌های درمانی زودهنگام و حمایت مداوم آن را به طور موثر مدیریت کرد.
2. چه زمانی باید برای تشخیص دیسلکسیا در کودک خود اقدام کنیم؟
اگر فرزند شما در سال‌های اولیه مدرسه یا قبل از آن به هنگام خواندن و هجی کردن مشکل مداوم دارد و مهارت‌های زبانی ضعیفی دارد، باید برای ارزیابی دست به کار شوید.
3. آیا اختلال خواندن با هوش کودک ارتباط دارد؟
خیر، اختلال خواندن صرف نظر از هوش، بر توانایی خواندن تاثیر می‌گذارد. بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال خواندن بسیار باهوش و خلاق هستند.
4. آیا احتمال ابتلای خواهر یا برادر کودک مبتلا به دیسلکسی نیز وجود دارد؟
بله، اختلال خواندن اغلب در خانواده‌ها ارثی است بنابراین خواهر و برادرها شاید در معرض خطر بیشتری باشند.
5. چه تمرین‌هایی می‌توان در خانه برای کمک به کودک مبتلا به اختلال خواندن انجام داد؟
بازی‌های آواشناسی و تشخیص حروف را تمرین کنید. به طور منظم با صدای بلند با هم مطلب بخوانید. از فعالیت‌هایی همانند ردیابی حروف روی شن استفاده کنید.
