تفاوت های بیش فعالی و شیطنت در کودکان

تفاوت شیطنت و بیش فعالی در کودکان دغدغه بسیاری از والدین است و البته طبیعی است که دوست نداشته باشند در فرآیند مقایسه این دو پدیده به نتیجه نگران کننده‌ای دست پیدا کنند.

اختلال بیش فعالی در کودکان و شیطنت دو رفتار رایج در کودکان هستند که گاهی به اشتباه به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. در حالی که شیطنت بخشی از فرآیند طبیعی رشد کودک است و نشان‌دهنده کنجکاوی و انرژی بالا می‌باشد، بیش فعالی یا ADHD یک اختلال روانی است که نیاز به تشخیص و درمان دارد. شناخت تفاوت‌های این دو رفتار می‌تواند به والدین و مربیان کمک کند تا بهترین راه‌حل‌ها را برای مدیریت و هدایت رفتارهای کودکان بیابند. در این مقاله به بررسی تفاوت‌های بیش فعالی و شیطنت، روش‌های تشخیص بیش فعالی، نقش وراثت و ژنتیک در این اختلال، و تفاوت در عوارض جانبی هر دو پرداخته خواهد شد.

شیطنت و بیش فعالی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

طبیعت کودکان زیر پا گذاشتن و رد شدن از مرزبندی­ها، به خصوص در ارتباط با والدین، بستگان و حتی معلمان است. بدرفتاری، شیطنت، “بازی کردن”، “تحرک و بالا و پایین پریدن” و اختلال یادگیری در کودکان همه بخشی از بزرگ شدن و یادگیری کودکان ما به حساب می­آیند. اما چه زمانی موضوع فراتر از این می­رود؟ برخی از کودکان ممکن است همیشه “خارج از کنترل” به نظر برسند و پس از بررسی­های تخصصی برچسب اختلال نقص توجه بیش فعالی را دریافت کنند.

شیطنت در کودکان معمولاً به صورت رفتارهای پرانرژی، کنجکاوی‌های مداوم و تمایل به بازی و کشف محیط اطراف مشاهده می‌شود. این رفتارها معمولاً در محدوده طبیعی رشد کودک قرار دارند و نشان‌دهنده سلامت جسمی و ذهنی او هستند. کودکان شیطان ممکن است گاهی قوانین را زیر پا بگذارند، اما قادر به کنترل و تعدیل رفتارهای خود هستند و در محیط‌های مختلف به طور معقول رفتار می‌کنند.

در مقابل، بیش فعالی یک اختلال عصبی-رشدی است که شامل رفتارهای پرتحرک و ناگهانی، عدم توانایی در تمرکز و توجه، و مشکلات در کنترل رفتارهای انگیزشی است. کودکان مبتلا به بیش فعالی اغلب نمی‌توانند در محیط‌های مختلف رفتارهای خود را کنترل کنند و ممکن است در خانه، مدرسه و محیط‌های اجتماعی مشکلاتی را تجربه کنند. این کودکان نیاز به مداخلات پزشکی و رفتاری دارند تا بتوانند به طور مؤثر با چالش‌های ناشی از این اختلال مقابله کنند.

تفاوت عمده دیگر بین شیطنت و بیش فعالی در پایداری و شدت رفتارها است. رفتارهای شیطنت‌آمیز معمولاً مقطعی و وابسته به موقعیت‌های خاص هستند، در حالی که رفتارهای ناشی از بیش فعالی پایدارتر و شدیدتر می‌باشند و تأثیرات منفی بیشتری بر زندگی کودک و اطرافیان او دارند.

روش های تشخیص بیش فعالی

تشخیص بیش فعالی نیاز به ارزیابی جامع و چندجانبه دارد. اولین گام در این فرآیند مراجعه به یک متخصص روانشناسی یا روانپزشکی کودک است که بتواند با استفاده از معیارهای تشخیصی معتبر مانند DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی)، علائم کودک را ارزیابی کند. این ارزیابی شامل مصاحبه‌های دقیق با والدین، معلمان و خود کودک می‌باشد تا تصویری کامل از رفتارها و عملکرد کودک به دست آید.

یکی دیگر از روش‌های تشخیص بیش فعالی استفاده از پرسشنامه‌ها و مقیاس‌های استاندارد است که توسط متخصصان به والدین و معلمان داده می‌شود. این پرسشنامه‌ها به شناسایی میزان و شدت علائم کمک می‌کنند و می‌توانند به عنوان یک ابزار تکمیلی در تشخیص استفاده شوند. مقیاس‌هایی مانند مقیاس کانرز و پرسشنامه SNAP-IV از جمله ابزارهای رایج در این زمینه هستند.

آزمایشات و ارزیابی‌های تکمیلی نیز می‌توانند به تشخیص دقیق‌تر کمک کنند. این آزمایشات شامل ارزیابی‌های روان‌شناختی، بررسی عملکرد شناختی و توجهی، و در برخی موارد تصویربرداری مغزی می‌باشد. هدف از این ارزیابی‌ها تعیین میزان تأثیر اختلال بر عملکرد روزانه کودک و شناسایی هرگونه مشکلات همراه است که ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. علائمی که باید به آنها توجه ویژه داشت عبارتند از:

• بی­قراری زیاد
• تحریک­پذیری بالا
• خشم و پرخاشگری
• عدم تمرکز و توجه
• زیاد حرف زدن
• عدم ترس از محرک­های معمول و طبیعی
• مشکل در نشستن برای مدت زمان طولانی

سه ویژگی اصلی ADHD

سه ویژگی اصلی اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD) بیش­فعالیتی، فقدان توجهی و تکانشگری است.

• بیش­فعالی: کودک به طور مداوم و خستگی­ناپذیر می­دود، بدون ترس از آسیب­دیدگی بیش از حد خشن بازی می­کند، مدام دست و پا می زند و می­چرخد ​​و اغلب صندلی خود را ترک می­کند و نمی­تواند یک جا بنشیند. وقتی کودک به سن مدرسه می­رسد، نمی­تواند تمرکز خود را حفظ کند و مدام در کلاس درس می­چرخد. برخی کودکان ممکن است حتی روی زمین دراز بکشند. کودک دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی به حدی (ADHD) خشن بازی می­کند که دیگر کودکان تمایلی به بازی با او ندارند.
• بی توجهی: هنگامی که کودک به سن مدرسه می­رسد، ممکن است دچار اشکالاتی در یادگیری باشد، زیرا به راحتی حواسش پرت می­شود، به نظر می­رسد وقتی با او صحبت می­شود گوش نمی­دهد، در به خاطر سپردن چیزها و پیروی از دستورالعمل­ها برای او مشکل است و البته به جزئیات هم توجه ندارد. کودک اشتباهات بسیاری ناشی از بی­دقتی دارد، در انجام تکالیف مشکل داشته و اغلب نکاتی را از دست می­دهد یا فراموش می­کند.
• تکانشگری: کودک در رعایت نوبت یا مکالمه نوبتی دچار اشکالات جدی است. یک کودک مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD)  ممکن است تنها یک یا هر سه مورد از این ویژگی­ها را داشته باشد، اما علائم همیشه قبل از ۱۲ سالگی ظاهر می­شوند و عموما به دلیل ناهنجاری­های در نواحی پیشانی مغز نمود می­یابند.

نقش وراثت و ژنتیک در بیش فعالی

تحقیقات نشان داده‌اند که وراثت و ژنتیک نقش مهمی در بروز بیش فعالی دارند. مطالعات خانواده و دوقلوها نشان می‌دهند که اگر یکی از والدین یا هر دو والدین به بیش فعالی مبتلا باشند، احتمال بروز این اختلال در فرزندان افزایش می‌یابد. این یافته‌ها نشان‌دهنده تأثیر ژن‌های خاصی است که می‌توانند ریسک ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهند.

ژنتیک بیش فعالی بسیار پیچیده است و شامل تعامل بین چندین ژن مختلف است که هر کدام می‌توانند تأثیر کوچکی بر بروز این اختلال داشته باشند. تحقیقات ژنتیکی نشان داده‌اند که ژن‌های مرتبط با سیستم‌های نوروترانسمیتر مانند دوپامین و سروتونین نقش مهمی در توسعه بیش فعالی دارند. تغییرات در این ژن‌ها می‌توانند باعث اختلال در عملکرد طبیعی مغز و بروز علائم بیش فعالی شوند.

علاوه بر وراثت، عوامل محیطی نیز می‌توانند نقش مهمی در بروز و شدت بیش فعالی داشته باشند. قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند سرب در دوران کودکی، تولد نارس، و مشکلات در دوران بارداری مانند مصرف الکل و دخانیات توسط مادر از جمله عواملی هستند که می‌توانند ریسک ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهند. این تعامل بین ژنتیک و محیط باعث می‌شود که تشخیص و درمان بیش فعالی نیازمند یک رویکرد چندجانبه باشد.

تفاوت در عوارض جانبی بیش فعالی و شیطنت

عوارض جانبی بیش فعالی و شیطنت نیز تفاوت‌های قابل توجهی با یکدیگر دارند. کودکان شیطان معمولاً با مشکلات جدی و طولانی‌مدت مواجه نمی‌شوند و با راهنمایی مناسب می‌توانند رفتارهای خود را بهبودی ببخشند. این کودکان ممکن است گاهی در مدرسه یا خانه با مشکلات انضباطی روبرو شوند، اما این مشکلات معمولاً موقتی هستند و با گذشت زمان حل می‌شوند.

در مقابل، کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است با عوارض جانبی جدی‌تر و پایدارتر مواجه شوند. این عوارض شامل مشکلات تحصیلی، اجتماعی و عاطفی است. کودکان بیش فعال اغلب در تمرکز و توجه به درس‌ها مشکل دارند و ممکن است در مدرسه نمرات پایین‌تری بگیرند. همچنین این کودکان ممکن است در برقراری و حفظ روابط اجتماعی دچار مشکل شوند و رفتارهای پرخاشگرانه یا تکانشی آنها می‌تواند باعث تنش و اختلاف با همسالان و بزرگسالان شود.

بیش فعالی می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی کودک نیز داشته باشد. بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است دچار مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و کمبود اعتماد به نفس شوند. این مشکلات نیاز به مداخلات تخصصی و درمان‌های متناسب دارند تا کودک بتواند به طور مؤثر با چالش‌های ناشی از این اختلال مقابله کند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشد. ایده های بازی در خانه برای کودکان همواره موثر است و از قدیم یکی از موارد مفید به عنوان یک سلاح ارامش بخش نزد والدین بوده است.

سخن پایانی

بیش فعالی و شیطنت دو رفتار متفاوت در کودکان هستند که شناخت دقیق آنها می‌تواند به والدین و مربیان در مدیریت بهتر رفتارهای کودکان کمک کند. در حالی که شیطنت بخشی از رشد طبیعی کودک است و نشان‌دهنده کنجکاوی و انرژی بالای او می‌باشد، بیش فعالی یک اختلال روانی است که نیاز به تشخیص و درمان دارد.

تشخیص به موقع و دقیق بیش فعالی، استفاده از روش‌های مناسب درمانی و توجه به عوامل وراثتی و محیطی می‌تواند به کودکان کمک کند تا با چالش‌های ناشی از این اختلال به طور مؤثر مقابله کنند و زندگی سالم‌تری داشته باشند. در نهایت، تفاوت در عوارض جانبی بیش فعالی و شیطنت نیز نشان‌دهنده نیاز به رویکردهای متفاوت در مدیریت و درمان این رفتارها است.

—————————————

سوالات متداول

فرق کودک بیش فعال با شیطوون چیست؟

رفتارهای شیطنت‌آمیز معمولاً مقطعی و وابسته به موقعیت‌های خاص هستند. این کودکان ممکن است گاهی قوانین را زیر پا بگذارند یا انرژی زیادی برای بازی و کنجکاوی داشته باشند، اما این رفتارها معمولاً قابل کنترل و مدیریت هستند و با رشد کودک کاهش می‌یابند.

رفتارهای ناشی از بیش‌فعالی شدیدتر و پایدارتر هستند و در تمامی محیط‌ها (خانه، مدرسه، محیط‌های اجتماعی) مشاهده می‌شوند. این کودکان به طور مداوم نمی‌توانند آرام بگیرند، دچار عدم تمرکز و توجه هستند و کنترل رفتارهای خود برایشان دشوار است. کودک شیطان معمولاً با رشد و تربیت مناسب می‌تواند رفتارهای خود را بهبود بخشد، در حالی که کودک بیش‌فعال نیاز به تشخیص دقیق و مداخلات تخصصی دارد تا بتواند با چالش‌های ناشی از اختلال بیش‌فعالی مقابله کند و عملکرد بهتری در زندگی روزمره داشته باشد.

روش های بهبود بیش فعالی در کودکان

این روش‌ها شامل مداخلات دارویی، رفتاری، آموزشی و تغییرات در سبک زندگی می‌شوند.

در چه سنی میتوان تفاوت بیش فعالی و شیطنت را متوجه شد؟

تعیین تفاوت بین بیش فعالی و شیطنت در کودکان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما سن شروع علائم و نوع رفتارها می‌تواند به شناسایی این تفاوت کمک کند. به طور کلی، بیش فعالی (ADHD) معمولاً در سنین اولیه کودکی شروع به ظهور می‌کند، اما تشخیص قطعی آن اغلب در سنین ۶ تا ۱۲ سالگی صورت می‌گیرد