اختلال دوقطبی در کودکان چیست؟
کودکی را تصور کنید که یک هفته سرشار از انرژی است، به سختی می‌خوابد، تند تند حرف می‌زند و ریسک‌های خطرناکی می‌کند – سپس ناگهان به طور عمیقی غمگین و گوشه‌گیر می‌شود و برای بیرون آمدن از رختخواب تقلا می‌کند. این فقط یک “مرحله دمدمی مزاجی” یا بدرفتاری نیست. برای برخی از کودکان، این ممکن است اختلال دوقطبی باشد. اختلال دوقطبی در کودکان یک بیماری جدی اما قابل کنترل است که بر سلامت روان، خلق و خو، رفتار و عملکرد روزانه بچه‌ها تأثیر می‌گذارد. به عنوان مادر، مشاهده تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در رفتار فرزندتان می‌تواند گیج‌کننده، ناراحت‌کننده و طاقت‌فرسا باشد. این وبلاگ در درک پیچیدگی‌های اختلال دوقطبی در کودکان، علائمی که باید مراقب آنها باشید و اینکه چگونه درمان زودهنگام می‌تواند مسیر زندگی فرزندتان را بهبود دهد، به شما کمک می‌کند.
علائم و نشانه‌های اختلال دوقطبی در کودکان
اختلال دوقطبی در کودکان شامل اوج‌های عاطفی شدید (شیدایی یا هیپومانیا) و پایین‌ترین‌ها حالت روانی (افسردگی) است. در حالی که این اختلال بیشتر به بزرگسالان ربط دارد، کودکان نیز می‌توانند به اختلال دوقطبی مبتلا شوند و علائم آنها اغلب با علائم مشاهده شده در بزرگسالان متفاوت است. در جدول زیر رایج‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال دوقطبی در کودکان را ذکر می‌کنیم:
| علائم مانیک یا هیپومانیا در کودکان | علائم افسردگی در کودکان |
| سطح انرژی غیرمعمول بالا | غم یا ناامیدی مداوم |
| تحریک‌پذیری یا پرخاشگری شدید | کناره‌گیری از دوستان و خانواده |
| تکلم سریع و افکار شلوغ | از دست دادن علاقه به فعالیت‌های دلخواه |
| رفتار یا اعمال پرخطر (مثلاً بالا رفتن از ارتفاع خطرناک) | اختلالات خواب (خیلی زیاد یا خیلی کم) |
| نیاز کم یا عدم نیاز به خواب بدون احساس خستگی | انرژی کم و خستگی |
| اعتماد به نفس کاذب یا خودبزرگ‌بینی (“من در همه چیز بهترین هستم!”) | افکار خودآزاری یا افکار خودکشی |
والدین اغلب این علائم را با پرخاشگری در کودکان، ADHD یا دمدمی مزاجی عمومی اشتباه می‌گیرند، اما ماهیت این اوج گرفتن‌ها و فرودهای رفتاری در اختلال دوقطبی کودکان ریشه دارد.
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان: معیارها و روش‌ها
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان چالش‌برانگیز است؛ زیرا علائم آن با سایر اختلالات روانی در کودکان – به‌ویژه ADHD، اختلال نافرمانی مقابله‌ای و اضطراب – همپوشانی دارد. تشخیص باید با دقت زیادی انجام شود – سلامت روان کودکان ظریف است و به طور عمیق تحت تأثیر برچسب‌ها، داروها و انگ اجتماعی قرار می‌گیرد.
ارزیابی توسط یک متخصص حیاتی است. در بخش‌های بعدی روش‌های تشخیص این اختلال را به طور خلاصه شرح می‌دهیم.
انجام مصاحبه‌های بالینی
یک روانپزشک یا روانشناس کودک با کودک و اعضای خانواده صحبت خواهد کرد. اولین و مهمترین گام در تشخیص اختلال دوقطبی شامل مصاحبه‌های جامع است. یک روانپزشک یا روانشناس کودک آموزش‌دیده با کودک صحبت می‌کند تا افکار، احساسات و رفتارهای او را درک کند.
بسته به سن و سطح ارتباطی کودک، این مصاحبه شامل نقاشی، داستان‌سرایی یا تعاملات مبتنی بر بازی است. والدین نیز در این مصاحبه‌ها اطلاعات پیش‌زمینه مهمی را ارائه می‌دهند، مانند:
- زمان شروع علائم
- شدت علائم اختلال دوقطبی
- چگونگی تأثیر آنها بر زندگی روزمره بچه‌ها
بررسی سابقه رفتاری
الگوها در طول زمان تجزیه و تحلیل می‌شوند. از آنجا که اختلال دوقطبی با دوره‌های متمایز (شیدایی، هیپومانیا و افسردگی) تعریف می‌شود، کودک باید الگوی مشخصی از تغییرات خلقی را در طول زمان نشان دهد. برخی از ابزارها و استراتژی‌های مورد استفاده عبارتند از:
- دفترچه‌های خاطرات خلقی یا نمودارهای خلقی که توسط والدین برای ردیابی اوج و فرودهای عاطفی نگهداری می‌شوند
- ردیابی خواب؛ زیرا تغییرات در خواب بدون احساس خستگی یک نشانه بارز است
- گزارش‌های رفتاری که پرخاشگری، تکانشگری یا رفتارهای پرخطر را مستند می‌کنند
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی
سایر اختلالات را رد کنید. متخصصان سلامت روان کودکان، برای تشخیص اختلال دوقطبی به DSM-5 تکیه می‌کنند. این معیارها شامل حداقل یک دوره مانیک یا هیپومانیک هستند که چند روز طول می‌کشد و خلق و خوی متفاوت یا تحریک‌پذیری، افزایش انرژی و علائم دیگری را شامل می‌شود.
بررسی سابقه خانوادگی
اگر والدین یا یکی از بستگان نزدیک مبتلا به اختلال دوقطبی باشند، خطر ابتلا به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. یک مؤلفه ژنتیکی قوی در اختلال دوقطبی وجود دارد. اگر والدین یا خواهر و برادر اختلال خلقی دوقطبی دیگری داشته باشند، احتمال ابتلا افزایش می‌یابد.
دلایل و عوامل خطر اختلال دوقطبی در کودکان
هیچ علت واحدی برای اختلال دوقطبی وجود ندارد، اما چندین عامل خطرناک شانس ابتلای کودک به این عارضه را افزایش می‌دهد. همچنین کودکانی که از سنین پایین با اختلالات روانی مواجه می‌شوند، ممکن است علائمشان تحت استرس یا مراحل مختلف زندگی مانند شروع مدرسه یا بلوغ تشدید شود. در بخش‌های بعدی دلایل و عوامل اصلی بروز اختلال دوقطبی در کودکان را شرح می‌دهیم.
استعداد ژنتیکی
مهمترین عامل، سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی و استعداد ژنتیکی آنها است. به عبارت دیگر اختلال دوقطبی ارتباط نزدیکی با ژنتیک دارد. اگر یکی از بستگان نزدیک – مانند والدین، خواهر و برادر یا پدربزرگ و مادربزرگ – به اختلال دوقطبی یا اختلال خلقی دیگری مبتلا شده باشد، کودک به طور قابل توجهی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار دارد.
عوامل محیطی
تروما در اوایل زندگی، غفلت، سوءاستفاده یا استرس مزمن از جمله عوامل محیطی موثر در بروز این اختلال هستند. عوامل محیطی به وقایع یا موقعیت‌های زندگی اشاره دارند که می‌توانند در ایجاد یا بدتر شدن علائم دوقطبی نقش داشته باشند. این موارد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسیب‌های اوایل زندگی مانند سوءاستفاده، بی‌توجهی یا خشونت خانگی
- از دست دادن والدین، طلاق یا تغییر ناگهانی در ساختار خانواده
- قلدری یا طرد اجتماعی در مدرسه
- قرار گرفتن در معرض استرس مزمن، فقر یا بی‌ثباتی
عوامل نوروبیولوژیکی
عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین و عملکرد غیرطبیعی در مناطق تنظیم خلق و خوی مغز از عوامل نوروبیولوژیکی این عارضه محسوب می‌شوند. نوروبیولوژی به ساختار و عملکرد مغز اشاره دارد. تحقیقات نشان داده است که کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است موارد زیر را داشته باشند:
- ناهنجاری‌هایی در نواحی مغزی درگیر در تنظیم احساسات (مانند آمیگدال و قشر جلوی مغز)
- عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و نوراپی نفرین
- افزایش حساسیت به هورمون‌های استرس، که می‌تواند بی‌ثباتی خلقی را بدتر کند
تأثیر اختلال دوقطبی بر زندگی کودکان و خانواده‌ها
اختلال دوقطبی بر هر جنبه‌ای از زندگی کودک تأثیر می‌گذارد. برای خانواده‌ها، چرخه مداوم فراز و نشیب‌ها می‌تواند از نظر عاطفی طاقت‌فرسا باشد. شاید خواهر و برادرها احساس نادیده گرفته شدن کنند و والدین – به ویژه مادران – اغلب احساس گناه یا درماندگی داشته باشند.
در این صورت مشاوره کودک می‌تواند به بخش اساسی مراقبت از خانواده تبدیل شود. همچنین درک نقش پدر در تربیت فرزند می‌تواند نقش بزرگی در تثبیت محیط خانه داشته باشد. یک خانواده حامی، آرام و ساختارمند می‌تواند به کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کند تا احساس امنیت کنند.
تاثیر اختلال دوقطبی در تحصیل کودکان
مشکل در تمرکز و مشکلات رفتاری در مدرسه از جمله تاثیرات واضح این اختلال است. کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در هر دو مرحله شیدایی و افسردگی برای حفظ تمرکز مشکل داشته باشند. در طول دوره‌های شیدایی، آنها ممکن است:
- خارج از نوبت صحبت کنند یا به طور دائم حرف کسی را قطع کنند
- بیش‌فعال شوند یا نتوانند سر جای خود بنشینند
- بیش از حد اعتماد به نفس داشته باشند و دستورالعمل‌ها یا قوانین را نادیده بگیرند
در طول دوره‌های افسردگی، آنها ممکن است:
- بیش از حد خسته یا غمگین باشند که نتوانند مشارکت کنند
- از مشارکت در کلاس درس کناره‌گیری کنند
- بی‌علاقه به نظر برسند یا در انجام تکالیف عقب بمانند
تاثیر اختلال دوقطبی در رفتارهای اجتماعی کودکان
دوستی‌ها ممکن است به دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن یا طغیان‌های رفتاری آسیب ببینند. دوستی‌ها نیاز به ثبات عاطفی، همدلی و تعامل اجتماعی دارند – که همه اینها می‌توانند تحت تأثیر اختلال دوقطبی قرار گیرند. کودکانی که شیدایی یا هیپومانیا را تجربه می‌کنند شاید به عنوان فردی سلطه‌جو یا دمدمی مزاج به نظر برسند که همسالان خود را دور می‌کند.
تاثیر اختلال دوقطبی در احساسات و عواطف کودکان
شاید فرزند شما به دلیل این عارضه با عزت نفس پایین، شرم و ناامیدی دست و پنجه نرم کند. کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی اغلب تفاوت‌های خود را حس می‌کنند و پس از یک دوره از رفتارهای خود شرمنده می‌شوند.
روش‌های درمان اختلال دوقطبی در کودکان
درمان باید فردی و چندوجهی باشد. برخی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی را در بخش‌های بعدی توضیح می‌دهیم.
دارو درمانی
مصرف تثبیت‌کننده‌های خلق (مانند لیتیوم، والپروات) که برای جلوگیری از نوسانات خلقی استفاده می‌شوند. استفاده از داروهای ضد روان‌پریشی یا ضد افسردگی تحت نظارت دقیق امکان‌پذیر است. فراموش نکنید دارو به دلیل عوارض جانبی احتمالی نیاز به نظارت منظم دارد.
روان‌درمانی
درمان شناختی-رفتاری (CBT) به کودک کمک می‌کند تا تغییرات خلقی را تشخیص دهد، عوامل محرک را مدیریت کند و استراتژی‌های مقابله‌ای را توسعه دهد. این روش درمان همچنین به پرخاشگری در کودکان که اغلب با دوره‌های خلقی همراه است، کمک می‌کند.
روش‌های درمانی مبتنی بر خانواده
درمان خانواده و آموزش والدین می‌تواند به ایجاد ساختار مناسب و کاهش عوامل استرس‌زا کمک کند. آموزش والدین بسیار مهم است؛ زیرا آنها بهترین مدافع کودک می‌شوند.
روش‌های درمانی مربوط به حمایت مبتنی بر مدرسه
هماهنگی با معلمان و مشاوران تضمین می‌کند که کودک در دوره‌های دشوار، حمایت‌هایی دریافت می‌کند.
نقش خانواده در حمایت از کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی
کودکی که مبتلا به اختلال دوقطبی است به چیزی بیش از دارو نیاز دارد – این بچه‌ها به حمایت مداوم، عاشقانه و آگاهانه نیاز دارند. در اینجا نحوه کمک خانواده‌ها آمده است:
- روال‌ها را قابل پیش‌بینی نگه دارید؛ زیرا کودکان با ثبات رشد می‌کنند
- علائم و محرک‌ها را پیگیری کنید
- از دفترچه خاطرات یا برنامه‌های مشخص استفاده کنید
- صبور باشید، نه تنبیه‌گر
- درک کنید که طغیان‌های رفتار گاهی عمدی نیستند
- از سلامت روان کودک خود حمایت کنید
- در جلسات درمانی شرکت کنید
- به فرزند خود عشق بی‌قید و شرط نشان دهید
مشارکت هر دو والدین مفید است. باید گفت هرگز نقش پدر در تربیت فرزندان را دست کم نگیرید – مسئولیت عاطفی مشترک، بار را سبک‌تر و سیستم حمایتی را تقویت می‌کند.
پیشگیری و مدیریت بحران در اختلال دوقطبی کودکان
در حالی که همیشه نمی‌توان از اختلال دوقطبی پیشگیری کرد، روش‌های درمانی زودهنگام و مدیریت پیشگیرانه می‌تواند تأثیر این عارضه را کاهش دهد. برای پیشگیری از گسترده شدن این اختلال باید به نکات زیر توجه داشته باشید:
- به برنامه‌های درمانی فرزند خود پایبند باشید
- کودک خود را از محیط‌های استرس‌زا دور کنید
- برنامه خواب سالمی برای او در نظر بگیرید
- فرزندتان را به ارتباط آزاد را تشویق کنید
- کودک را در مورد وضعیتش (متناسب با سن) آموزش دهید
- در طول دوره‌های شیدایی یا افسردگی کودک خود آرام باشید
- یک برنامه اضطراری درمانی داشته باشید
- زمان بستری شدن در بیمارستان را بدانید ( در صورت شدید بودن اختلال)
- شماره‌های تماس با تیم سلامت روان فرزندتان را در دسترس داشته باشید
نتیجه گیری
کمک و امید همیشه وجود دارد. بزرگ کردن کودکی با اختلال دوقطبی آسان نیست، اما شما تنها نیستید. با کمک روش‌های درمانی، ساختارهای مشخص و حمایت مناسب، بسیاری از کودکان به زندگی سالم و پرباری ادامه می‌دهند. آنچه بیش از همه اهمیت دارد تشخیص زودهنگام، مراقبت مداوم و باور به امکان تغییر است.
اگر گمان می‌کنید فرزندتان ممکن است علائم اختلال دوقطبی در کودکان را تجربه کند، منتظر نمانید. تیم متخصص منکا در حوزه سلامت روان کودکان تخصص دارد و پشتیبانی کاملی را برای خانواده‌هایی مانند خانواده شما ارائه می‌دهد. این تیم حرفه‌ای در تشخیص، درمان یا مراقبت مداوم، به شما کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس و امید بیشتر برای درمان فرزند خود اقدام کنید.
سوالات متداول
آیا اختلال دوقطبی در کودکان قابل درمان است؟
بله، با دارو ، سایر روش‌های درمانی و حمایت خانواده، کودکان می‌توانند علائم را به طور مؤثر مدیریت کنند.
در چه سنی می‌توان اختلال دوقطبی را در کودکان تشخیص داد؟
این اختلال را می‌توان از سن ۶-۷ سالگی تشخیص داد، اگرچه علائم اغلب در سنین قبل از نوجوانی واضح‌تر می‌شوند.
چه داروهایی برای درمان اختلال دوقطبی در کودکان استفاده می‌شود؟
داروهای رایج شامل لیتیوم، والپروات و داروهای ضد روان‌پریشی نسل دوم تحت نظارت دقیق پزشک قابل مصرف هستند.
آیا اختلال دوقطبی در کودکان با بزرگ شدن بهبود می‌یابد؟
در حالی که ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد، درمان زودهنگام نتایج بلندمدت را تا حد زیادی بهبود می‌بخشد.
چگونه می‌توان از عود علائم اختلال دوقطبی در کودکان جلوگیری کرد؟
رعایت دارو، درمان منظم، روال‌های هدفمند و مدیریت استرس می‌تواند به جلوگیری از عود بیماری کمک کند.
آیا کودکی می‌تواند هم ADHD و هم اختلال دوقطبی داشته باشد؟
بله، وقوع همزمان این دو بیماری رایج است و به یک روش درمانی دقیق نیاز دارد.
چگونه می‌توانم در طول دوره‌های خلقی از نظر عاطفی از فرزندم حمایت کنم؟
آرام باشید، احساسات آنها را تأیید کنید، روال‌های معمول را حفظ کنید و در صورت نیاز از متخصصان کمک بگیرید.
آیا رژیم غذایی یا خواب بر اختلال دوقطبی تأثیر می‌گذارد؟
بله، هم تغذیه و هم الگوهای خواب منظم نقش حیاتی در ثبات خلق و خو دارند.
